Roma Kulinicz Różnice osobowościowe między kobietami świadomie bezdzietnymi a matkami i kobietami, które chcą mieć dzieci

Artykuł jest dostępny na warunkach międzynarodowej licencji 4.0 (CC BY-NC-ND 4.0).

Wprowadzenie

Dobrowolna bezdzietność definiowana jest jako nieposiadanie dzieci biologicznych i przysposobionych z własnego wyboru, a nie z powodów niezależnych od osoby (Veevers, 1979). Bezdzietność z wyboru jest zjawiskiem nader aktualnym; publikacje na ten temat pojawiły się w literaturze stosunkowo niedawno, natomiast przybywa badań w tym obszarze. Krajowe badania w Stanach Zjednoczonych wskazują, że znaczna część populacji (5–6%) określa się jako dobrowolnie bezdzietna (Martinez, Daniels, Chandra, 2012).

Wskaźniki urodzeń w Polsce, jak podaje Główny Urząd Statystyczny, w ostatnich dekadach ciągle spadają, 1 marca 2021 ludność Polski liczyła 38 036,1 tys. osób. Oznacza to, że była ona o 475,7 tys. (1,2%) mniejsza niż podczas spisu z 2011 roku. Mniej więcej do końca 2012 roku Polska notowała dodatni przyrost naturalny. Od tamtej pory dodatni przyrost naturalny występował epizodycznie, a od 2018 roku sytuacja demograficzna zaczęła się wyraźnie pogarszać. W 2018 roku ubyło w Polsce 25,8 tys. Polaków. W 2019 roku było to już 34,8 tys., a ostatnie półtora roku to około 40 tys. osób. Z badania przeprowadzonego przez CBOS na reprezentatywnej próbie 1084 pełnoletnich mieszkańców Polski w 2022 roku wynika, że wśród najmłodszych respondentów (18–24 lata) odsetek osób, które w ogóle nie chcą mieć dzieci, wynosi 21%. W całej badanej próbie odsetek tych, którzy nie planują mieć dzieci, jest mniejszy, wynosi 15%. Niektóre osoby bezdzietne podejmują decyzję o pozostaniu bezdzietnymi z własnej woli, a nie z powodu czynników, na które nie mają wpływu, takich jak bezpłodność. Dobrowolna bezdzietność ma nie tylko bardzo istotne konsekwencje psychologiczne, ale także społeczne i demograficzne (Sakman, 2021).

Osoby określające się jako dobrowolnie bezdzietne są zazwyczaj starsze niż osoby, które nie mają dzieci. Młodzi ludzie nie określają się jako dobrowolnie bezdzietni, nawet jeśli na ten moment nie mają dzieci, myśląc, że kiedyś w przyszłości mogą je mieć (Kelly, 2009). Dobrowolna bezdzietność jest częstsza wśród osób o wyższym wykształceniu (Abma, Martinez, 2006; Keizer, Dykstra, Jansen, 2008) i dochodach (Abma, Martinez, 2006). Odsetek kobiet świadomie bezdzietnych jest wyższy w zawodach o wysokim prestiżu i zorientowanych na karierę oraz w przypadku kobiet na stanowiskach kierowniczych (Park, 2002; Cwikel, Gramother, Lee, 2006). Dobrowolnie bezdzietne pary mają niższy poziom religijności (Avison, Furnham, 2015), częściej mieszkają w dużych miastach (DeOllos, Kapinus, 2002), są to osoby najczęściej o liberalnych i egalitarnych wartościach (Avison, Furnham, 2015), w mniejszym stopniu popierają tradycyjny model rodziny i politykę zachęcającą do rodzenia dzieci (Majumdar, 2004), mają bardziej egalitarne związki (McAllister, Clarke, 1998), bardziej liberalne przekonania dotyczące ról płciowych (Abma, Martinez, 2006). Jako powody nieposiadania dzieci podają chęć zachowania większej wolności osobistej i większego kontaktu z innymi dorosłymi (Gillespie, 2003; Brooks, 2019), możliwość posiadania większej ilości wolnego czasu (McAllister, Clarke, 1998) oraz możliwość spędzania większej ilości czasu z partnerami (Ireland, 1993), ponadto nie dążą do zmian stylu życia (Carmichael, Whittaker, 2007). Pary, które nie są pewne stabilności swojego związku (Heaton, Jacobson, Holland, 1999) oraz postrzegają ciążę i poród jako traumatyczne (Hird, Abshoff, 2000), mogą również zdecydować się na pozostanie bezdzietnymi.

Niektóre kobiety stwierdziły, że nie chcą mieć dzieci, ponieważ uważają, że nie odniosą sukcesu jednocześnie w macierzyństwie i w karierze zawodowej (Morell, 1994), że macierzyństwo niszczy ich indywidualną tożsamość (Gillespie, 2003; Maher, Saugeres, 2007; Peterson, 2015), lub odrzucają macierzyństwo w imię feminizmu (Gillespie, 2003), nie postrzegają rodzicielstwa jako obowiązku dzielonego między mężczyzną i kobietą, ale jako rolę, która jest przypisana tylko matce (Parlak, Tekin, 2020). Istnieje również wiele socjologicznych przyczyn dobrowolnej bezdzietności, np. zmiany w zakresie planowania rodziny i technologii reprodukcyjnych oraz rosnące zatrudnienie kobiet (Gillespie, 2003; Chancey, Dumais, 2009), liberalizacja wartości społecznych i kwestionowanie tradycyjnych ról płciowych (Meggiolaro, Ongaro, 2007), zmniejszenie potrzeby zapewnienia przez dzieci opieki na starość wraz ze wzrostem praktyk państwa opiekuńczego (Park, 2005). Podczas gdy niektórzy ludzie na wczesnych etapach życia świadomie decydują się nie mieć dzieci, inni uświadamiają sobie w późniejszych latach, że nigdy nie chcieli ich mieć i zaczynają określać siebie jako dobrowolnie bezdzietni (Blackstone, Stewart   , 2012).

Badania nad dobrowolną bezdzietnością w Polsce mają wymiar jakościowy. Brakuje polskich prac badawczych w tym temacie, które skupiłyby się na ilościowym podejściu. Polscy badacze koncentrują się m.in. na wzajemnym oddziaływaniu pomiędzy intencją pozostania bezdzietnym a korzyściami i kosztami posiadania  dzieci  (Mynarska,  Brzozowska,  2022),  postawach  opiekuńczych  osób deklarujących się jako bezdzietne (Szelewa, 2021), sytuacji życiowej osób w podeszłym wieku, które zdecydowały się nie mieć dzieci (Mynarska, Abramowska-Kmon, 2020), decyzjach o dobrowolnej bezdzietności w kontekście relacji małżeńskiej (Garncarek, 2017) czy motywach decyzji o braku potomstwa (Tomaszewska, 2017). Naukowcy korzystają z danych statystycznych ogólnodostępnych lub analizują wyniki pozyskanej grupy osób badanych, która wynosi średnio od kilkunastu do kilkudziesięciu osób. To pokazuje, że mimo tego, iż odsetek dobrowolnie bezdzietnych w społeczeństwie polskim ciągle rośnie, to jest to grupa trudno dostępna, a sam temat badań budzi liczne opory potencjalnych uczestników. Bardzo możliwe, iż powodem jest negatywna stereotypizacja tejże grupy (Mollen, 2006). Kobiety, które nie chcą mieć dzieci, postrzegane są jako psychologicznie nieprzystosowane. Natomiast polskie badanie przeprowadzone wśród osób decydujących się na bezdzietność nie wykazało istotnych różnic w zakresie nieprzystosowania w porównaniu do grupy kontrolnej (Wacławik, 2012).

Badanie nad związkiem między osobowością a motywacją do rodzenia dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem dobrowolnej bezdzietności, pokazuje, że w porównaniu z rodzicami lub osobami pragnącymi mieć dzieci, bezdzietni respondenci uzyskali znacząco niższe wyniki w zakresie Ugodowości i Ekstrawersji. W przypadku osób niebędących rodzicami poziom pragnienia rodzicielstwa był skorelowany dodatnio z Ugodowością. Osoby bezdzietne, które wcześnie podjęły decyzję o nieposiadaniu dzieci, charakteryzowały się istotnie wyższym poziomem Otwartości na doświadczenie niż osoby, które podjęły tę decyzję w późniejszym okresie życia. Wyniki sugerują, że cechy osobowości odgrywają znaczącą rolę w motywacji posiadania albo nieposiadania dzieci (Avison, Furnham, 2015). U mężczyzn pozytywne motywy rodzicielskie wiążą się z wyższym poziomem ekstrawersji i ugodowości, a u kobiet o orientacji ambiwalentnej co do bycia matką odnotowano związek neurotyczności z negatywnymi motywami rodzicielskimi (Kwiatkowska, Kwiatkowska, 2016).

Możliwe, że niepewne przywiązanie w dzieciństwie przyczynia się do świadomej bezdzietności. Badanie przekrojowe, obejmujące mężczyzn i kobiety w wieku powyżej 50 lat mieszkających w Wielkiej Brytanii, wykazało, że niezależnie od wpływu innych zmiennych, takich jak płeć, wiek, poziom wykształcenia, stres życiowy, stan cywilny, jakość życia związana ze zdrowiem i unikający styl przywiązania, znaczenie lękowego przywiązania w dzieciństwie może być predyktorem posiadania dzieci w ciągu życia (Hadley, Newby, Barry, 2019).

Badań na temat osobowości kobiet decydujących się na bezdzietność nie ma wiele, nie wszystkie tematy doczekały się empirycznych eksploracji, np. nie przeprowadzono badań dotyczących potrzeb psychicznych korespondujących z decyzją dotyczącą nieposiadania dzieci. Brakuje również całościowych badań osobowości obejmujących cechy, potrzeby i style przywiązania kobiet świadomie bezdzietnych. Jest to luka, którą wypełniają poniższe badania.

Cel i hipotezy

Celem badania było sprawdzenie, czy istnieją istotne różnice osobowościowe pomiędzy kobietami, które mają lub chcą mieć dzieci, a kobietami, które nie chcą mieć dzieci. Postawiono następujące hipotezy badawcze:

H1. Kobiety świadomie bezdzietne z wyboru charakteryzują się w większym nasileniu pozabezpiecznym stylem przywiązania w porównaniu do matek i kobiet chcących mieć dzieci.

H2. Kobiety bezdzietne z wyboru są mniej ugodowe i bardziej otwarte na doświadczenia w porównaniu z kobietami, które mają dzieci.

H3. Kobiety bezdzietne z wyboru mają większą potrzebę zmiany i autonomii niż kobiety, które są matkami lub planują nimi być.

H4. Kobiety bezdzietne z wyboru mają niższy poziom przystosowania osobistego od kobiet, które są matkami.

Uzasadnieniem dla hipotez 1 i 2 są wyniki dotychczasowych badań sygnalizowane powyżej. Hipoteza trzecia opiera się na przypuszczeniu częściowo potwierdzonym wynikami badań, iż motywem decyzji o nieposiadaniu dzieci może być potrzeba utrzymania niezależności i kontynuowania stylu życia obfitującego w różne doświadczenia (i zmiany), podczas gdy macierzyństwo postrzegane jest jako czynnik potencjalnie ograniczający. Przytoczone wcześniej badania nie potwierdzały nieprzystosowania kobiet bezdzietnych, niemniej chodziło w nich o nieprzystosowanie społeczne, podczas gdy przedmiotem tych badań jest nieprzystosowanie osobiste wyrażające się wewnętrznymi konfliktami. Osoby posiadające przeciwstawne tendencje motywacyjne (wewnętrznie skonfliktowane) mogą dążyć do uzyskania wewnętrznej harmonii, zanim poczują się gotowe do macierzyństwa.

Metoda

Uczestniczki

W badaniu wzięło udział 148 kobiet między 20. a 46. rokiem życia. Wiek został dobrany w ten sposób, gdyż obejmuje okres reprodukcyjny u kobiet. Wybrano kobiety powyżej 20. roku życia zgodnie z etapami rozwoju tożsamości według Eriksona, gdzie właśnie w tym czasie zaczyna się szósty etap intymność kontra izolacja, w którym młodzi dorośli są zdolni do tworzenia intymnych relacji i długoterminowych zobowiązań. W grupie dobrowolnie bezdzietnych było 76 kobiet, w grupie kontrolnej – 72 kobiety, w tym 32 matki i 40 kobiet deklarujących, że chcą zostać matkami. W grupie dobrowolnie bezdzietnych średnia wieku wynosiła M = 30,20 (SD = 5,00), większość miała wykształcenie wyższe (70,8%). W grupie kontrolnej kobiet, które chcą mieć dzieci, średnia wieku wyniosła M = 24,00 (SD = 3,60), połowa miała wykształcenie średnie, wyższe – 37,5%. W grupie kobiet, które mają dzieci, średnia wieku wyniosła M = 34,50 (SD = 5,80), większość miała wykształcenie wyższe (69,7%).

Narzędzia

Badania przeprowadzono z zastosowaniem czterech narzędzi: Test niedokończonych zdań Rottera; Kwestionariusz bliskiego związku; Kwestionariusz NEO-FFI; Test przymiotnikowy ACL.

RISB – Test Niedokończonych Zdań Rottera. Autorzy: J.B. Rotter, M.I. Lah, J.E.Rafferty (2008). Polska adaptacja: Aleksandra Jaworowska i Anna Matczak (1998). RISB jest narzędziem służącym do oceny nieprzystosowania. Składa się z 40 trzonów, czyli początków zdań, które badany ma uzupełnić. Wyniki opracowuje się ilościowo, wyliczając wskaźnik przystosowania – nieprzystosowania i jakościowo, określając sfery konfliktowe i problemy badanych. Rzetelność jest wysoka, zgodność ocen sędziów – umiarkowana.

Inwentarz Osobowości NEO-FFI. Autorstwo: P.T. Costa, R.R. McCrae (1992). Polska adaptacja: Bogdan Zawadzki, Jan Strelau, Piotr Szczepaniak, Magdalena Śliwińska (1998). Kwestionariusz przeznaczony jest do diagnozy cech osobowości. Pozycje kwestionariusza stanowi 60 twierdzeń o charakterze samoopisowym, których prawdziwość w stosunku do własnej osoby badany ocenia na skali pięciostopniowej. Pozycje te tworzą 5 skal mierzących: neurotyczność, ekstrawersję, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność. Rzetelność mierzona za pomocą α Cronbacha wynosi od ,68 do ,86. Trafność wykazano na podstawie badań nad związkiem między wynikami kwestionariusza a ocenami osób badanych dokonywanymi przez obserwatorów, odziedziczalnością mierzonych cech oraz ich korelowaniem z innymi wymiarami osobowości i temperamentu; sprawdzano też trafność czynnikową.

Lista Przymiotnikowa ACL. Autorstwo: H.G. Gough, A.B. Heilbrun (1983). Polska adaptacja: Katarzyna Martowska (2012). ACL jest narzędziem przeznaczonym do badania różnych cech osobowości, głównie pod kątem charakterystycznych przystosowań. W standardowej wersji zadaniem osoby badanej jest wybranie spośród 300 przymiotników tych, które ją dobrze opisują. Lista Przymiotnikowa pozwala na obliczenie wyników w 37 skalach, wśród których znajdują się skale potrzeb, skale tematyczne, skale analizy transakcyjnej oraz skale twórczości i inteligencji, a także skale kontrolne (modus operandi). Skale kontrolne: Ckd (całkowita liczba wybranych przymiotników), Fav (liczba wybranych przymiotników pozytywnych), Unfav (liczba wybranych przymiotników negatywnych), Com (typowość). Skale potrzeb: Ach (potrzeba osiągnięć), Dom (potrzeba dominacji), End (potrzeba wytrwałości), Ord (potrzeba porządku), Int (potrzeba rozumienia siebie i innych), Nur (potrzeba opiekowania się), Aff (potrzeba afiliacji), Het (potrzeba kontaktów heteroseksualnych), Exh (potrzeba ujawniania się), Aut (potrzeba autonomii), Agg (potrzeba agresji), Cha (potrzeba zmiany), Suc (potrzeba wsparcia ze strony innych), Aba (potrzeba upokorzenia się), Def (potrzeba podporządkowania się). Skale analizy transakcyjnej: CP (krytyczny rodzic), NP (wychowujący rodzic), A (dorosły), FC (wolne dziecko), AC (przystosowane dziecko). Rzetelność: Zarówno zgodność wewnętrzna skal, jak i stabilność są wysokie w przypadku większości skal. Korelacje skal ACL z innymi miarami osobowości (EPQ-R, IVE, STAI, MMPI-2, KPD), a także porównanie wyników uzyskiwanych przez osoby pochodzące z różnych grup klinicznych i zawodowych oraz różniących się czynnikami demograficznymi pozwoliły na potwierdzenie trafności diagnostycznej większości skal.

Kwestionariusz bliskiego związku (Relationship Questionnaire – RQ) Bartholomew i Horowitza (1991). Kwestionariusz bada cztery style przywiązania: bezpieczny (secure), lękowo-unikający (fearful), zaabsorbowany (preoccupied) i niezaangażowany (dismissing). Badani ustosunkowują się do 20 itemów na siedmiostopniowej skali. Trafność kwestionariusza została zweryfikowana przez autorów, którzy wykazali, że uzyskane za jego pomocą wyniki są zbieżne z otrzymanymi przy użyciu Adult Attachment Interview (Bartholomew, Shaver, 1998) oraz z wynikami otrzymanymi przy użyciu wywiadu i oceny dokonanej przez osobę bliską osobie badanej (Bartholomew, Horowitz, 1991). Budowa testu nie pozwala na obliczenie współczynnika α Cronbacha, ponieważ na każdą z podskal przypada jeden opis i jedna skala wyrażająca natężenie danego sposobu wchodzenia w relacje.

Procedura

Wszystkie grupy zostały wybrane w sposób celowy metodą kuli śnieżnej za pośrednictwem portalu społecznościowego. Dodano ogłoszenie o naborze do badań w grupach zrzeszających kobiety, które nie chcą mieć dzieci oraz w grupach dla matek. Chętne kobiety zgłaszały się poprzez wiadomości online. Następowała wstępna weryfikacja, pytano kobiety, czy z medycznego punktu widzenia mogą zajść w ciążę, co oprócz określonego wieku było jedynym obwarowaniem do wzięcia udziału w badaniu. Następnie poinformowano o celu i przebiegu badania, anonimowości i możliwości rezygnacji w dowolnym momencie. Z potencjalnymi badanymi umawiano się na spotkania, podczas których uczestniczki wypełniały kwestionariusze.

Wyniki

W związku z tym, że rozkłady wyników w poszczególnych zmiennych odbiegały od rozkładu normalnego, różnice między grupą badaną a grupami kontrolnymi w poszczególnych wymiarach sprawdzono za pomocą testu H Kruskala-Wallisa oraz U Manna-Whitneya. Test U Manna-Whitneya został wykonany jako test post hoc.

W tabeli 1 zaprezentowane są różnice w zakresie stylów przywiązania. Wystąpiły różnice istotne statystycznie w zakresie zmiennych styl bezpieczny (p = ,020), styl odrzucający (p < ,001)oraz styl lękowy (p = ,056). Widać, że w zmiennej styl bezpieczny różnice istotne statystycznie zachodziły między kobietami bezdzietnymi z wyboru a pierwszą grupą kontrolną (matki) (p = ,017) i drugą grupą kontrolną (nie-matki) (p = ,037); w zmiennej styl odrzucający również między kobietami bezdzietnymi z wyboru a pierwszą grupą kontrolną (matki) (p = ,001) i drugą grupą kontrolną (nie-matki) (p < ,001); w zmiennej styl lękowy pomiędzy kobietami bezdzietnymi z wyboru a pierwszą grupą kontrolną (matki) (p = ,025).

Kobiety bezdzietne z wyboru charakteryzowały się mniejszym nasileniem stylu bezpiecznego a większym nasileniem stylów pozabezpiecznych, czyli odrzucającego i lękowego w porównaniu do kobiet z grup kontrolnych.

Tabela 1. Style przywiązania

W tabeli 2 zaprezentowane są różnice w zakresie cech osobowości mierzonych za pomocą inwentarza osobowości NEO-FFI. Wystąpiły różnice istotne statystycznie w zakresie zmiennych ekstrawersja (p < ,001), otwartość na doświadczenia (p < ,001)oraz ugodowość (p = ,029). Pokazano, że w zmiennej ekstrawersja różnice istotne statystycznie zachodziły między kobietami bezdzietnymi z wyboru a pierwszą grupą kontrolną (matki) (p = ,001) oraz drugą grupą kontrolną (nie-matki) (p = ,001); w zmiennej otwartość na doświadczenia również pomiędzy kobietami bezdzietnymi z wyboru a pierwszą kontrolną (matki) (p < ,001) i drugą grupą kontrolną (nie-matki) (p = ,003); w zmiennej ugodowość także pomiędzy kobietami bezdzietnymi z wyboru a pierwszą kontrolną (matki) (p = ,030) i drugą kontrolną (nie-matki) (p = ,033).

Kobiety bezdzietne z wyboru były w mniejszym stopniu ekstrawertyczne i ugodowe niż matki oraz kobiety, które w przyszłości chcą zostać matkami, a także bardziej otwarte na doświadczenia w porównaniu do kobiet z grup kontrolnych.

Tabela 2. Cechy osobowości

Różnice w zakresie nieprzystosowania mierzonego przez test niedokończonych zdań Rottera okazały się na granicy istotności (H = 5,33, p = ,069). Istotna różnica wystąpiła między kobietami bezdzietnymi z wyboru a pierwszą grupą kontrolną (matki) (p = ,024). Kobiety bezdzietne z wyboru prezentowały wyższe nasilenie nieprzystosowania (M = 124,88, SD = 17,10) w porównaniu do kobiet, które są matkami (M = 117,00, SD = 11,40).

Tabela 3. Wybrane skale ACL: modus operandi, potrzeby i analiza transakcyjna

W tabeli 3 pokazane są istotne różnice w zakresie zmiennych osobowościowych mierzonych za pomocą testu przymiotnikowego ACL. Wystąpiły różnice istotne statystycznie w zakresie zmiennych: negatywne przymiotniki (Unfav) (p = ,015); w skalach potrzeb: potrzeba wytrwałości (End) (p = ,042), potrzeba afiliacji (Aff) (p = ,024), potrzeba kontaktów heteroseksualnych (Het) (p = ,028), potrzeba autonomii (Aut) (p = ,004), potrzeba zmiany (Cha) (p = ,031); w skalach analizy transakcyjnej: wychowujący rodzic (NP) (p = ,002), dorosły (A) (p = ,029), przystosowane dziecko (AC) (p = ,019).

Kobiety bezdzietne z wyboru określały się za pomocą większej liczby negatywnych przymiotników(Unfav) niż kobiety z grup kontrolnych.

Wykres 1. Różnice średnich w skalach potrzeb w trzech grupach

W skalach potrzeb: kobiety bezdzietne z wyboru miały większą potrzebę autonomii (Aut) oraz potrzebę zmiany (Cha) niż matki czy kobiety, które matkami są lub chcą nimi zostać. Kobiety bezdzietne z wyboru miały niższą potrzebę wytrwałości (End),afiliacji (Aff) oraz kontaktów heteroseksualnych (Het). Ponadto kobiety bezdzietne z wyboru miały niższą potrzebę dominacji (Dom) niż matki oraz niższą potrzebę podporządkowania się (Def) aniżeli kobiety z grupy kontrolnej.

W skalach analiz transakcyjnej kobiety bezdzietne z wyboru otrzymały niższe wyniki w skalach wychowujący rodzic (NP) i dorosły (A) oraz wyższy wynik w skali przystosowane dziecko (AC) i w skali krytyczny rodzic (CP) aniżeli badane z grup kontrolnych.

Kobiety  bezdzietne  z  wyboru  miały  wyższy  wyniki  w  skali  kobiecości (M  =  51,90, SD = 12,90), w porównaniu z wynikiem w skali męskości (M = 42,80, SD  =  10,03) – różnica o prawie całe odchylenie, podczas gdy matki mają porównywalne wyniki w obydwu skalach (odpowiednio M = 59,40, SD = 9,75; M = 49,20, SD = 11,59).

Dyskusja wyników

Celem przedstawionych wyliczeń było sprawdzenie, w jaki sposób w aspekcie cech osobowości oraz charakterystycznych przystosowań: potrzeb psychicznych, stylów przywiązania, stanów ego (według analizy transakcyjnej) oraz poziomu nieprzystosowania kobiety, które świadomie podjęły decyzję o tym, że nie chcą zostać matkami, różnią się od tych, które podjęły decyzje, że nimi będą lub faktycznie nimi są.

W badaniu potwierdzono hipotezę 1, w której postulowano, że kobiety świadomie rezygnujące z macierzyństwa charakteryzują się większym nasileniu pozabezpiecznym stylem przywiązania w porównaniu do matek i kobiet, które chcą zostać matkami. Zauważono najsilniejsze różnice w aspekcie stylu bezpiecznego oraz odrzucającego. Kobiety z grupy badanej cechują się wyższym poziomem stylu odrzucającego i niższym poziomem stylu bezpiecznego w porównaniu z kobietami posiadającymi potomstwo lub planującymi je posiadać. Wydaje się, że osoby, które wyróżniają się pozabezpiecznym stylem przywiązania, mogą nie czuć potrzeby tworzenia permanentnych więzi z drugim człowiekiem. Wyniki sugerują problemy wewnętrzne kobiet świadomie bezdzietnych wyrażające się trudnościami w nawiązaniu więzi przesyconej poczuciem bezpieczeństwa i wzajemności, natomiast pytaniem otwartym pozostaje, czy dlatego nie chciały mieć dzieci, czy też sytuacja bezdzietności nasiliła te wątpliwości. Badanie przekrojowe wskazały, że unikający styl przywiązania i znaczenie lękowego przywiązania w dzieciństwie może być predyktorem posiadania dzieci w ciągu życia (Hadley, Newby, Barry, 2019).

Potwierdzono hipotezę 2, że kobiety bezdzietne z wyboru są mniej ugodowe i bardziej otwarte na doświadczenia niż kobiety, które są matkami. Można przyjąć, że mniejsza ugodowość sprawia, że kobiety, który podjęły decyzję o rezygnacji z roli matki, są bardziej otwarte na doświadczenie, co sprawia, że poszerzają zakres doświadczeń a macierzyństwo mogłoby istotnie ograniczyć taką możliwość. Mniejsza ugodowość natomiast może skutkować częstszymi konfliktami i stąd niepewnością, czy sprawdzą się w roli (cierpliwej z konieczności) matki. Szacuje się, że od 40% do 60% wariacji cech Wielkiej Piątki jest genetycznie uwarunkowane. Pokazane w niniejszym badaniu różnice w dziedziczeniu cech osobowości mogą wskazywać na biologiczne uwarunkowania decyzji o nieposiadaniu dzieci. W związku z powyższym możliwe, że wrodzona predyspozycja do nieposiadania lub posiadania potomstwa może być rozwijana i kształtowana przez inne czynniki, jak modelowanie rodzinne czy normy społeczne. Badanie nad związkiem pomiędzy osobowością a motywacją do rodzenia dzieci wskazuje, że bezdzietni respondenci uzyskali niższe wyniki w zakresie Ugodowości i Ekstrawersji (Avison, Furnham, 2015). Umężczyzn pozytywne motywy rodzicielskie wiążą się z wyższym poziomem ekstrawersji i ugodowości, a u kobiet o orientacji ambiwalentne co  do bycia matką odnotowano związek neurotyczności z negatywnymi motywami rodzicielskimi (Kwiatkowska, Kwiatkowska, 2016).

Trafna okazała się hipoteza 3 postulująca, że kobiety, które nie chcą mieć dzieci, mają większą potrzebę zmiany i autonomii niż kobiety, które mają potomstwo lub chcą je mieć. Do tej pory żadne badania tego nie wykazały. Osoby, które mają większą potrzebę zmiany, poszukują nowych doświadczeń i unikają rutyny. Rola matki może niektórym kojarzyć się z rutyną i być rozumiana jako przeszkoda do przeżywania nowych rzeczy. Osoby charakteryzujące się większymi potrzebami autonomii cenią w działaniu niezależność od innych i są wolne od społecznych oczekiwań, co niekoniecznie sprzyja wchodzeniu w związki partnerskie i małżeńskie. Jednocześnie wyniki znacznie wykraczają poza te postulowane w hipotezie. Struktura potrzeb jest bowiem odmienna u kobiet bezdzietnych w porównaniu z matkami czy kobietami, które chcą mieć dzieci. Uzyskały bowiem wyniki wskazujące na znacznie większe nasilenie potrzeb związanych z ekspresją siebie i silnymi doznaniami (agresja, zmiana, autonomia) i znacznie niższe nasilenie potrzeb związanych z kontaktami z innymi ludźmi (afiliacja, opiekuńczość, kontakty heteroseksualne). Oznacza to, że prawdopodobnie zbyt niskie nasilenie potrzeb związanych z opiekuńczością, by dążyć do macierzyństwa, i wysokie nasilenie potrzeb, których zaspokojenie dostarcza wrażeń, daje poczucie siły i niezależności czy wiąże się z pokonywaniem przeszkód.

Ostatnia hipoteza również została potwierdzona, niemniej wynik jest w granicach normy, więc można wnioskować o niższym nasileniu przystosowania u kobiet z grupy głównej. W rozumieniu Rottera oznacza to pewne ograniczenie zdolności do nawiązywania i utrzymywania satysfakcjonujących relacji z ludźmi, co jest spójne z wnioskami dotyczącymi potrzeb. Polskie badanie nie wykazało istotnych różnic w zakresie nieprzystosowania u kobiet świadomie bezdzietnych w porównaniu do grupy kontrolnej (Wacławik, 2012).

Ograniczeniem przeprowadzonych badań jest ich kwestionariuszowy charakter oraz ograniczona liczebność grup. Natomiast istotną wartością prezentowanych badań jest pokazanie różnic w strukturze osobowości, przystosowaniu oraz stylach przywiązania między kobietami świadomie bezdzietnymi a matkami i kobietami deklarującymi chęć macierzyństwa. Wyniki mogą przyczynić się do lepszego zrozumienia zjawiska bezdzietności kobiet. Mogą mieć implikacje dla większego rozumienia rozwoju w ciągu całego życia. Mogą zasugerować interwencje oparte na teorii przywiązania, które mogą być wprowadzone w niemal każdym momencie życia. Powyższe ustalenia mogą mieć również wpływ na interwencje w poradnictwie związkowym i innych środowiskach terapeutycznych.

Wartościowe byłoby również kontynuowanie badań w formie podłużnej, by zweryfikować deklaracje kobiet z grupy badanej. Warto by też poszerzyć zakres badań, stosując narzędzia np. mierzące satysfakcję z życia lub/i satysfakcję ze związku.

Literatura cytowana

Abma, J.C., Martinez, G.M. (2006). Childlessness among older women in the United States: Trends and profiles. Journal of Marriage and Family, 68(4), 1045–1056, doi: 10.1111/j.1741-3737.2006.00312.x

Avison, M., Furnham, A. (2015). Personality and voluntary childlessness. Journal of Population Research, 32, 45–67, doi: 10.1007/s12546-014-9140-6

Bartholomew, K., Horowitz, L.M. (1991). Attachment styles among young adults: A test of a four-category model. Journal of Personality and Social Psychology, 61(2), 226–244.

Bartholomew,  K.,  Shaver,  P.R.  (1998).  Methods  of  assessing  adult  attachment. W: J.A.Simpson, W.S. Rholes (red.), Attachment theory and close relationships(s.  25–45  ). New York: Guilford Press.

Blackstone, A., Stewart, M.D. (2012). Choosing to be childfree: Research on the decision not to parent. Sociology Compas, 6(9), 718–727, doi: 10.1111/j.1751-9020.2012.00496.x

Brooks, C. (2019). Meaning-making among intentionally childless women. International Journal of Transpersonal Studies, 38(1), 1–14.

Carmichael, G.A., Whittaker, A. (2007). Choice and circumstance: Qualitative in-sights into contemporary childlessness in Australia. Journal of Population, 23(2), 111–143, doi: 10.1007/s10680-006-9112-4

Chancey, L., Dumais, S.A. (2009). Voluntary childlessness in marriage and family textbooks 1950–2000. Journal of Family History, 34(2), 206–223, doi: 10.1177/0363199008330733

Costa, P.T., McCrae, R.R. (1992). Revised NEO Personality Inventory (NEO-PI-R) and NEO Five-Factor Inventory (NEO-FFI) professional manual. Odessa, FL: Psychological Assessment Resources.

Cwikel, J., Gramother, H., Lee, C. (2006). Never-married childless women in Australia: Health and circumstance in older age. Social Science & Medicine, 62(8), 1991–2001, doi: 10.1016/j.socscimed.2005.09.006

DeOllos, I.Y., Kapinus, C.A. (2002). Aging childless individuals and couples: Suggestions for new directions in research. Sociological Inquiry, 72(1), 72–80, doi: 10.1017/S0021932007002660

Garncarek, E. (2017). Podejmowanie decyzji o dobrowolnej bezdzietności w kontekście jakości relacji małżeńskiej. Dyskursy Młodych Andragogów, 18, 373–387.

Gillespie,  R.  (2003).  Childfree  and  feminine:  Understanding  the  gender  identity of voluntarily childless women. Gender & Society,  17(1), 122–136, doi: 10.1177/0891243202238982

Gough, H., Heilbrun, A. (1983). The Adjective Check List Manual. Palo Alto: Consulting Psychologists Press.

Hadley, R., Newby, C., Barry, J. (2019). Anxious childhood attachment predicts childlessness in later life. Psychreg Journal of Psychology, 3(3), 7–27, doi: 10.5281/zenodo.3559165

Heaton, T.B., Jacobson, C.K., Holland, K. (1999). Persistence and change in decisions to remain childless. Journal of Marriage and the Family, 61(2), 531–539, doi: 10.2307/353767

Hird, M., Abshoff, K. (2000). Women without children: A contradiction in terms? Journal of Comperative Family Studies, 31(3), 347–366, doi: 10.3138/jcfs.31.3.347

Ireland, M. (1993). Reconceiving women: Separating motherhood from female identity. New York: Guilford Press.

Jacobson,  C.K.,  Heaton,  T.B.  (1991).  Voluntary  childlessness  among  American men and women in the late 1980’s. Social Biology, 38(1–2), 79–93, doi: 10.1080/19485565.1991.9988773

Jaworowska, A., Matczak, A., Rotter, J.B. (1998). Test Niedokończonych Zdań Rottera RISB: podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

Keizer, R., Dykstra, P., Jansen, M.D. (2008). Pathways into childlessness: Evidence of gendered life course dynamics. Journal of Biosocial Science, 40(6), 863–878, doi: 10.1017/S0021932007002660

Kelly, M. (2009). Women’s voluntary childlessness: A radical rejection of motherhood? Women’s Studies Quarterly, 37(3/4), 157–172, https://www.jstor.org/stable/27740584

Kwiatkowska, M.M., Kwiatkowska, K. (2016). Cechy osobowości jako zmienne warunkujące motywy zostania rodzicami. Kwartalinik Naukowy Fides et Ratio, 28(4), 151–172.

Llewellyn, D. (2016). Maternal silences: Motherhood and voluntary childlessness in contemporary Christianity. Religion and Gender, 6(1), 64–79.

Lunneborg, P. (2000). The chosen lives of childfree men. New York: Bergin and Garvey.

Maher, J., Saugeres, L. (2007). To be or not to be a mother? Women negotiating cultural representations of mothering. Journal of Sociology, 43(1), 5–21.

Majumdar, D. (2004). Choosing childlessness: Intentions of voluntary childlessness in the United States. Michigan Sociological Review, 18, 108–135, doi: 10.3998/mfr.4919087.0018.102

Martinez, G., Daniels, K., Chandra, A. (2012). Division of Vital Statistics Fertility of men and women aged 15–44 years in the United States: National Survey of Family Growth, 2006–2010. USA.

Martowska, K. (2012). Lista Przymiotnikowa ACL Harrison G. Gough, Alfred B. Heilbrun, Jr. Polska normalizacja. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

McAllister, F., Clarke, L. (1998). Choosing childlessness. London: Family Policy Studies Centre.

Meggiolaro, S., Ongaro, F. (2007). Choosing to be childfree: Individual and contextual factors. Rivista di Studi Familiari. Special Issue: Childfree, 12(1), 57–70, doi: 10.1080/08873630802476292

Mollen, D. (2006). Voluntarily childfree woman: Experiences and counseling considerations. Journal of Mental Health Counseling, 28(3), 269–284, doi: 10.17744/mehc.28.3.39w5h93mreb0mk4f

Morell, C.M. (1994). Unwomanly conduct: The challenges of intentional childlessness.New York: Routledge.

Mynarska, M., Abramowska-Kmon, A. (2020). Opieka nad bezdzietnymi osobami starszymi w Polsce: opinie, doświadczenia, potrzeby. Ubezpieczenia Społeczne. Teoria i praktyka, 3, 97–117, doi: 10.32088/0000_35

Mynarska, M., Brzozowska, Z. (2022). Things to gain, things to lose: Perceived costs and benefits od children and intention to remain childless in Poland. Social Inclusion, 3(10), 160–171, doi: 10.17645/si.v10i3.5377

Newport, F., Wilke, J. (2013). Desire for children still norm in US. Gallup. Pobrano z lokalizacji: https://news.gallup.com/poll/164618/desire-children-norm.aspx

Park, K. (2002). Stigma management among the voluntarily childless. Sociological Perspectives, 45(1), 21–45, doi: 10.1525/sop.2002.45.1.21

Park, K. (2005). Choosing childlessness: Weber’s typology of action and motives of the voluntarily childless. Sociological Inquiry, 75(3), 372–402.

Parlak, S., Tekin, I. (2020). A phenomenological study on voluntarily childless women. Studies in Psychology, 75(3), 374–402, doi: 10.1111/j.1475-682X.2005.00127.x

Peterson, H. (2015). Fifty shades of freedom: Voluntary childlessness as women’s ultimate  liberation. Women’s  Studies  International  Forum,  53,  182–191,  doi: 10.1016/j.wsif.2014.10.017

Rotter, J.B., Lah, M.I., Rafferty, J.E. (2008). Test niedokończonych zdań. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

Sakman, E. (2021). Voluntary Childlessness: A Review of the Factors Underlying the Decision Not to Have Children. Studies in Psychology, 41(1), 83–109, doi: 10.26650/SP2020-0105

Szelewa, D. (2021). When Family Policy Doesn’t Work: Motives and Welfare Attitudes Among Childfree Persons in Poland. Social Inclusion, 10(3), 194–205, doi: 10.17645/si.v10i3.5504

Tomaszewska,  J.  (2017).  Childfree?  Praktyki  dyskursywne  osób  bezdzietnych z wyboru w Polsce. Tematy z Szewskiej. Rodzina, 19(2), 67–84, doi: 10.23734/tzs.2017.2.67.84

Veevers, J.E. (1979). Voluntary childlessness: A review of issues and evidence. Marriage & Family Review, 2(2), 1–26, doi: 10.1300/J002v02n02_01

Wacławik, S. (2012). Motywacje do podejmowania decyzji o bezdzietności przez młodych dorosłych. Horyzonty Psychologii, 2, 173–190.

Zawadzki, B., Strelau, J., Szczepaniak, P., Śliwińska, M. (1998). Inwentarz osobowości NEO-FFI Costy i McCrae. Adaptacja polska. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.