Monika Wysota Kwestionariusz wzorców komunikacji rodzinnej (KWKR) – konstrukcja i ocena psychometryczna

Wprowadzenie

Każda rodzina rozwija swój własny zestaw norm i zasad, które wyznaczają sposób – wzorzec – w jaki członkowie rodziny wchodzą ze sobą w interakcje i komunikują się między sobą (Koerner, Fitzpatrick, 2002a, 2002b). Wzorce komunikacji rodzinnej powstają w wyniku powtarzalnych, bezpośrednich, długoterminowych, wzajemnych oraz opartych na uczuciach interakcjach w rodzinie. Badania wskazują jednak, że poszczególni członkowie rodziny mogą posiadać odmienne koncepcje dotyczące norm komunikacyjnych istniejących w ich rodzinie (Austin, 1993; Fitzpatrick, Ritchie, 1994). 

McLeod i Chaffee (1972, za: Koerner, Fitzpatrick, 2002b), badając, jaką rolę odgrywa komunikacja rodzinna w politycznej socjalizacji dzieci, zaproponowali autorski system do analizy wzorców komunikacji rodzinnej (Family Communication Patterns – FCP). W modelu tym środowisko rodzinne opisywali poprzez stopień, w jakim obecne są w nim dwa zestawy norm (tzw. dwa wymiary komunikacji). Pierwszy zestaw norm nazwali orientacją społeczną (socio-orientation). Dotyczy on stopnia, w jakim rodzina stara się utrzymywać harmonię oraz jest nastawiona na unikanie sporów i konfliktów. Drugi zestaw nazwany orientacją pojęciową (concept-orientation) opisuje stopień, w jakim dzieci zachęcane są do wyrażania poglądów politycznych i społecznych w gronie rodziny. Do pomiaru wzorców komunikacji rodzinnej autorzy stworzyli 11-itemowy kwestionariusz (Family Communication Pattern Instrument – FCPI) (Huang, 1999). Z kolei Fitzpatrick i Ritchie (1994; Ritchie, Fitzpatrick, 1990), analizując poszczególne pytania tego narzędzia, zakwestionowali koncepcyjne znaczenie tych dwóch wymiarów. Ritchie i Fitzpatrick (1990) twierdzą, że w rzeczywistości społeczna orientacja odzwierciedla władzę rodzicielską i kontrolę rodziców nad dziećmi, a nie zorientowanie na utrzymywanie rodzinnej harmonii. Z kolei orientacja pojęciowa bardziej dotyczy stopnia, w jakim rodzice wspierają autonomię dzieci oraz tworzą klimat swobodnej i otwartej komunikacji niż dyskursu intelektualnego. W efekcie autorzy ci zmodyfikowali oryginalne wymiary FCP – orientację społeczną zamienili na orientację na zgodność, a orientację pojęciową na orientację na rozmowę. Zaproponowali również swój Zrewidowany Kwestionariusz Wzorców Komunikacji Rodzinnej (Revised Family Communication Pattern Instrument – RFCPI).

Wymiary komunikacji rodzinnej

Orientacja na zgodność odnosi się do stopnia, w jakim rodzina podkreśla jednorodność oraz stabilność postaw i przekonań pomiędzy członkami rodziny. W rodzinach wysoko zorientowanych na zgodność rodzice oczekują, że dzieci będą im ustępować. Interakcje pomiędzy członkami rodziny charakteryzuje podporządkowanie młodszych starszym oraz konformizm i unikanie konfliktów. Z kolei rodziny nisko zorientowane na zgodność charakteryzuje heterogeniczność postaw i przekonań, większa niezależność członków rodziny oraz mniejsza hierarchiczność (Koerner, Fitzpatrick, 2002a, 2002b, 2002c). Porównanie rodzin wysoko i nisko zorientowanych na zgodność przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Charakterystyka rodzin wysoko i nisko zorientowanych na zgodność

Tabela 2. Charakterystyka rodzin wysoko i nisko zorientowanych na rozmowę

Drugi wymiar rodzinnej komunikacji – orientacja na rozmowę odnosi się do stopnia, w jakim rodzina zachęca się wzajemnie do komunikowania. W rodzinach wysoko zorientowanych na rozmowę członkowie rodziny swobodnie i często chcą dyskutować ze sobą na wiele różnych tematów. Rodzice zachęcają dzieci do rozważania wielu stron problemu i wyrażania własnych myśli oraz przekonań. Z kolei w rodzinach w niskim stopniu zorientowanych na rozmowę członkowie rodziny znacznie rzadziej wchodzą ze sobą w interakcje, rozmawiają otwarcie tylko na wybrane tematy, w niewielkim stopniu wymieniają między sobą swoje myśli, uczucia i opinie (Koerner, Fitzpatrick, 2002b; Shearman, Dumlao, 2008). Porównanie rodzin wysoko i nisko zorientowanych na rozmowę przedstawiono w tabeli 2. 

Wzorce komunikacji i typy rodzin

Biorąc pod uwagę stopień nasilenia orientacji na zgodność oraz orientacji na rozmowę, można wyróżnić cztery typy rodzin (tabela 3), z których każda charakteryzuje się odmiennym, specyficznym dla siebie wzorcem komunikowania się jej członków między sobą.

Tabela 3. Typologia rodzin według nasilenia wymiarów komunikacji rodzinnej

Rodziny wysoko zorientowane na rozmowę oraz wysoko zorientowane na zgodność to rodziny zgodne (zgodny wzorzec komunikacji; consensual). W rodzinach tych komunikacja jest określana poprzez napięcia pomiędzy potrzebą zgody oraz zachowaniem istniejącej hierarchii w rodzinie z jednej strony, a z drugiej zainteresowaniem i potrzebą otwartej komunikacji. Rodzice w tych rodzinach są bardzo zainteresowani dziećmi oraz tym, co dzieci mają do powiedzenia, ale jednocześnie uważają, że to właśnie oni powinni podejmować decyzje za dzieci. Konflikt ten rozwiązywany jest w następujący sposób – rodzice spędzają dużo czasu z dziećmi, wyjaśniając, dlaczego podejmują takie, a nie inne decyzje, mając nadzieję, że dzieci zrozumieją powody, przekonania oraz wartości leżące u podstaw tych decyzji i zgodzą się z nimi. Dzieci wychowywane w rodzinach o zgodnym wzorcu komunikacji uczą się, że rozmowa ma wartość, a jednocześnie, że należy zgadzać się z przekonaniami i wartościami uznawanymi przez rodziców. 

Rodziny wysoko zorientowane na rozmowę, a nisko na zgodność to rodziny pluralistyczne (pluralistyczny wzorzec komunikacji; pluralistic). Rodziny te charakteryzuje otwarta i niewymuszona komunikacja pomiędzy wszystkimi członkami rodziny. Rodzice nie czują potrzeby, żeby kontrolować swoje dzieci oraz żeby podejmować decyzje w ich imieniu. Opinie są oceniane na podstawie argumentów, które je wspierają, zamiast na podstawie tego, którzy członkowie rodziny je wypowiadają. Rodzice są skłonni akceptować opinie dzieci oraz zezwolić im na uczestnictwo w podejmowaniu decyzji rodzinnych. Dzieci uczą się, że rozmowa ma dużą wartość oraz niezależności i bycia autonomicznymi, co sprzyja nabywaniu umiejętności komunikacyjnych oraz pewności siebie, a także wiary w swoje możliwości podczas dokonywania różnych wyborów. Ponadto dzieci wychowywane w rodzinach o pluralistycznym wzorcu komunikacji uczą się opierać się na racjonalnych argumentach podczas podejmowania decyzji. 

Rodziny nisko zorientowane na rozmowę oraz wysoko na zgodność to rodziny opiekuńcze (opiekuńczy wzorzec komunikacji; protective). Komunikacja w tych rodzinach charakteryzuje się naciskiem na posłuszeństwo dzieci wobec rodziców oraz małą troską o sprawy koncepcyjne oraz otwartą komunikację. Rodzice uważają, że powinni podejmować decyzje dla rodziny i za dzieci oraz że nie muszą tłumaczyć i wyjaśniać powodów podejmowania takich decyzji. Dzieci w takich rodzinach uczą się, że dyskutowanie i rozmowa nie mają żadnej wartości. Ponadto wykształcają u siebie nieufność w słuszność podejmowanych przez siebie decyzji. W konsekwencji dzieci stają się podatne na wpływ zewnętrznych autorytetów, niezależnie od jakości argumentów.

Rodziny nisko zorientowane na zgodność i na rozmowę to rodziny nieustrukturalizowane (nieustrukturalizowany wzorzec komunikacji; laisses-faire). Komunikacja w tych rodzinach charakteryzuje się małą częstością rozmów na niewielką liczbę tematów. Rodzice uważają, że każdy członek rodziny powinien podejmować samodzielne decyzje. Rodzice nie są zainteresowani tym, jakie decyzje podejmują ich dzieci oraz nie podkreślają wartości rozmowy. Dzieci uczą się, że rozmowa nie ma żadnej wartości oraz że muszą podejmować decyzje samodzielnie, ze względu na to, że nie otrzymują wsparcia od rodziców. Rodzice ponadto nie kwestionują podjętych przez nie decyzji. Często zatem wpływ na ich decyzje mają rówieśnicy oraz źródła zewnętrzne. 

Badanie komunikacji rodzinnej poprzez przyglądanie się jej wzorcom wydaje się ważnym obszarem naukowej analizy funkcjonowania rodziny. Badania prowadzone z wykorzystaniem narzędzia RFCPI (Ritchie, Fitzpatrick, 1990) pokazują na przykład, że wzorce komunikacji rodzinnej pozostają w związku z kompetencjami społecznymi dzieci. Ponadto sposób, w jaki rodzice, komunikując się ze swoimi nastolatkami, zarządzają dostosowaniem i konformizmem, ma związek z kształtowaniem się tożsamości młodych osób, samooceną, rozwiązywaniem problemów, podejmowaniem decyzji (Noller, 1995). Młodzi dorośli, których ojcowie w komunikowaniu się z nimi promowali rozmowę, a nie podporządkowanie i zgodność (rodziny opiekuńcze), byli bardziej skłonni do współpracy w konflikcie (Dumlao, Botta, 2000). Wymiar orientacja-rozmowa wiąże się pozytywnie z poczuciem własnej wartości młodych osób, otwartością, poczuciem kontroli, towarzyskością, a negatywnie z nieśmiałością; orientacja-zgodność była pozytywnie skorelowana z nieśmiałością, a negatywnie z poczuciem własnej wartości i samokontrolą (Huang, 1999). Wymiary komunikacji rodzinnej pozostają również w związku z jakością przyszłych relacji romantycznych dorastających – osoby pochodzące z rodzin o wysokiej orientacji na zgodność reagowały na konflikt w związku, stosując agresję werbalną; zorientowanie na rozmowę jest pozytywnie skorelowane z korzystaniem z zachowań wspierających w trakcie konfliktu, a negatywnie z unikaniem konfliktu (Koerner, Fitzpatrick, 2002c). 

Badania z wykorzystaniem przedstawionej powyżej teorii prowadzono w wielu krajach, np. Słowenii (Kuhar, 2010), Iranie (Salehi, Shahryari Ahmadi, Noei, 2012), Japonii i Stanach Zjednoczonych (Shearman, Dumlao, 2008), Izraelu (Bakir, Rose, Shoham, 2006), co pokazuje, że teoria ta jest dość mocno rozpowszechniona i jednocześnie uznawana przez wielu badaczy. Aby móc przyglądać się wzorcom komunikacji rodzinnej i ich związkom z różnymi aspektami funkcjonowania rodziny oraz indywidualnym rozwojem jej członków na gruncie polskim, postanowiono opracować polską wersję narzędzia. Za radą jednego z autorów koncepcji, jednocześnie twórcy narzędzia RFCPI – D.L. Ritchiego, dokonano adaptacji już istniejącego narzędzia, wykorzystując strategię rekonstrukcji. Według autora wzorce komunikacji rodzinnej muszą być konceptualizowane i analizowane z uwzględnieniem ogólnego kontekstu kulturowego wpływającego na zachowania komunikacyjne ludzi, a nie w sposób niezależny od niego. Zatem na podstawie założeń teoretycznych leżących u podstaw RFCPI opracowano polską wersję Kwestionariusza Wzorców Komunikacji Rodzinnej (KWKR) w dwóch wersjach KWKR – „O ojcu” oraz KWKR – „O matce”, podobnie jak w badaniach prowadzonych przez Kuhar (2010). Obie wersje przeznaczone są dla dorosłych osób w wieku 18–26 lat, którzy oceniają aktualne zachowania komunikacyjne swoich rodziców. Badania przeprowadzone przez Kuhar (2010) pokazują, że dzieci w sposób odmienny spostrzegają komunikację z ojcami i matkami. Ponadto Ritchie zwrócił także uwagę na potrzebę analizowania w badaniach dotyczących komunikacji rodzinnej oddzielnie komunikacji z matką i komunikacji z ojcem. Natomiast oryginalne narzędzie (RFCPI) opisywało zachowania rodziców wspólnie, co nie pozwalało na uchwycenie różnic w sposobie komunikowania się z dziećmi przez matki i ojców, a także wpływu owych różnic na klimat komunikacyjny rodziny oraz rozwój i funkcjonowanie dorosłych dzieci.

Konstrukcja Kwestionariusza Wzorców Komunikacji Rodzinnej

Badania, których celem było opracowanie narzędzia, zostały przeprowadzone w okresie od października 2016 roku do maja 2017 roku. W badaniach pilotażowych wzięło udział 101 osób w wieku od 18–26 lat (M = 21,02; SD = 1,77), w tym 64,3% kobiet (M = 21,08; SD = 1,78) oraz 35,7% mężczyzn (M = 20,62; SD = 1,61), którzy oceniali komunikację ze swoimi rodzicami (oddzielnie z matką i oddzielnie z ojcem, łącznie uzyskano 202 oceny komunikacji). Znaczny odsetek uczestników badania mieszkało z rodzicami (44,6%), 32,7% osób badanych – z grupą rówieśników, 10,9% – z partnerem lub partnerką, a 11,9% – samotnie. Większość osób badanych (65%) w trakcie badania stanowili studenci rozmaitych kierunków studiów w różnym trybie. Osoby badane rekrutowane były do badań metodą śnieżnej kuli. Każdy uczestnik badania wypełniał zestaw kwestionariuszy w wersji papierowej. 

Konstrukcja narzędzia była wieloetapowa. W pierwszym kroku wygenerowano pierwotną pulę pozycji testowych dla każdego obszaru manifestacji treści – orientacja na zgodność i orientacja na rozmowę, które stały się skalami kwestionariusza: skala zorientowania na rozmowę (ZNR), skala zorientowania na zgodność (ZNZ). Przygotowano po 62 itemy dla każdej skali. Zgodnie ze standardami konstruowania testów psychologicznych (Hornowska, 2007) pytania testowe poddano dwuetapowej analizie trafności treściowej przez dwie grupy pięciu niezależnych sędziów kompetentnych, którymi byli doktoranci psychologii. Pierwsza grupa sędziów oceniała trafność każdego z pytań, przypisując je do jednej z dwóch zdefiniowanych wcześniej skal (orientacja na rozmowę oraz orientacja na zgodność). Następnie druga grupa sędziów oceniała każde z twierdzeń pod względem znaczenia dla danej skali (orientacja na rozmowę, orientacja na zgodność), biorąc pod uwagę następującą trzystopniową skalę: 

1 – pozycja ta nie powinna znaleźć się w obrębie tej skali;

2 – pozycja ta jest użyteczna, jednak nie ma zasadniczego znaczenia dla skali;

3 – pozycja ta ma zasadnicze znaczenie dla tej skali. 

Do pilotażowej wersji kwestionariusza weszły twierdzenia, w przypadku których co najmniej czterech sędziów uznało je za zasadnicze da danej skali. Następnie twierdzenia zostały poddane analizie językowej, której dokonał magister filologii polskiej. Usunięte zostały pozycje testowe niejednoznaczne, niezrozumiałe oraz powtarzające się. Do wersji pilotażowej narzędzia weszły ostatecznie 33 twierdzenia (ZNR – 16 twierdzeń, ZNZ – 17 twierdzeń). Zadaniem osoby badanej była ocena każdego twierdzenia na pięciostopniowej skali, gdzie 1 oznacza zdecydowanie się nie zgadzam, a 5 – zdecydowanie się zgadzam. Pozycje testowe obu wersji kwestionariusza KWKR są tożsame, tzn. różnią się jedynie określeniem „mama” i „tata” oraz odpowiednimi rodzajnikami. Nie ma pomiędzy wersjami różnic treściowych. Przykładowe pozycje kwestionariusza dla każdej ze skal KWKR w wersji „O ojcu” przedstawiono w tabeli 4.

Tabela 4. Twierdzenia skali ZNR oraz skali ZNZ kwestionariusza KWKR – wersja „O ojcu” 

Psychometryczne parametry  Kwestionariusza Wzorców Komunikacji Rodzinnej

W celu określenia rzetelności wszystkich skal KWKR posłużono się współczynnikiem zgodności wewnętrznej alfa Cronbacha. Statystyka alfa została policzona oddzielnie dla każdej skali dla wersji „O ojcu” oraz wersji „O matce”. Na podstawie wielkości współczynników rzetelności skali ZNR w obu wersjach narzędzia podjęto decyzję o tym, aby w skali ZNR nie usuwać żadnej pozycji testowej, bowiem twierdzenia te nie zaniżały wartości statystki alfa. W przypadku skali ZNZ usunięto z obu wersji te same dwa twierdzenia: twierdzenie testowe, które zaniżało rzetelność skali w wersji „O matce”, oraz twierdzenie testowe, które zaniżało rzetelność skali w wersji „O ojcu”. W kolejnym kroku, aby wyrównać liczbę twierdzeń w obu skalach, postanowiono ze skali ZNR usunąć jedno twierdzenie. Wybrano taki item, którego wyeliminowanie w najmniejszym stopniu obniżało rzetelność skali w obu wersjach kwestionariusza. Ostateczna wersja narzędzia składa się z 30 itemów (ZNR – 15 itemów, ZNZ – 15 itemów). Współczynniki rzetelności alfa Cronbacha przedstawiono w tabeli 9. 

Tabela 5. Statystyki pozycji kwestionariuszowych skali zorientowania na rozmowę KWKR w wersji „O matce”

Tabela 6. Statystyki pozycji kwestionariuszowych skali zorientowania na rozmowę KWKR w wersji „O ojcu”

Tabela 7. Statystyki pozycji kwestionariuszowych skali zorientowania na zgodność KWKR w wersji „O matce”

Tabela 8. Statystyki pozycji kwestionariuszowych skali zorientowania na zgodność KWKR w wersji „O ojcu”

Tabela 9. Wielkość współczynników alfa Cronbacha

Na podstawie wielkości współczynników alfa Cronbacha, przedstawionych w tabeli 9, Kwestionariusz Wzorców Komunikacji Rodzinnej w obu wersjach można uznać za narzędzie o wysokiej rzetelność, które z powodzeniem może znaleźć zastosowanie w badaniach naukowych dotyczących percepcji sposobu komunikowania się ojca oraz matki przez dorosłe dzieci.

Zgodnie z zasadami konstrukcji testów (Hornowska, 2007), biorąc jednocześnie pod uwagę liczebność badanej próby, postanowiono wstępnie zweryfikować trafność teoretyczną narzędzia, przeprowadzając następujące analizy: 1) analizę współczynników korelacji wyników konstruowanego kwestionariusza z wynikami innego narzędzia, 2) analizę struktury wewnętrznej testu, która polegała na analizie wielkości korelacji między wynikami w poszczególnych skalach a ogólnym wynikiem w teście. 

Wyniki uzyskane w KWKR poddano analizie korelacyjnej z wynikami skal powiązanych ze skalami tego kwestionariusza na poziomie teoretycznym. W tym celu wykorzystano kwestionariusz FACES IV-SOR (Margasiński, 2009), który mierzy trzy wymiary życia rodzinnego: 

A) Elastyczność – jakość i stopień zmian zachodzących w systemach związanych z przywództwem, odgrywanymi rolami, zasadami wzajemnych relacji i w wyniku procesów negocjacyjnych pomiędzy członkami rodziny;

B) Spójność – wieź emocjonalna między członkami rodziny;

C) Komunikację – umiejętności pozytywnego porozumiewania się wykorzystywane przez dany system partnerski lub rodzinny (Margasiński, 2011). 

Poza tym narzędzie to pozwala również na zbadanie zadowolenia z życia rodzinnego, rozumianego jako stopień, w jakim członkowie rodziny czują się ze sobą szczęśliwi i spełnieni. 

Spodziewano się, że wyniki uzyskane na skali ZNZ KWKR będą korelowały ujemnie z nasileniem rodzinnej elastyczności, spójności, zadowoleniem z życia rodzinnego oraz ze Wskaźnikiem Ogólnym, który odzwierciedla całokształt funkcjonowania rodziny (problemowy system rodzinny vs zdrowy system rodzinny). Natomiast jeśli chodzi o drugą ze skal KWKR, spodziewano się, że zorientowanie na rozmowę będzie korelowało dodatnio ze wszystkimi skalami kwestionariusza FACES IV-SOR. Aby zweryfikować przypuszczenia, policzono współczynnik r Pearsona pomiędzy wynikami uzyskanymi w obu kwestionariuszach. Macierz korelacji przedstawia tabela 10.

Tabela 10. Współczynniki korelacji r Pearsona pomiędzy skalami KWKR wersja „O matce” a FACES IV-SOR 

Tabela 11. Współczynniki korelacji r Pearsona pomiędzy skalami KWKR wersja „O ojcu” a FACES IV-SOR 

Wyniki przedstawione w tabelach potwierdzają przypuszczenia, co stanowi argument na rzecz trafności teoretycznej opracowanego narzędzia. Wszystkie korelacje pomiędzy skalą ZNR KWKR w obu wersjach a skalami FACES IV-SOR, jak zakładano, są dodatnie, co oznacza, że im większe zorientowanie na rozmowę w komunikacji, tym większa w percepcji dorosłego dziecka zdolność do zmian w systemie rodzinnym oraz większa więź emocjonalna, większe zadowolenie z życia rodzinnego i wyższa jakość komunikacji. Z kolei wszystkie korelacje pomiędzy skalą ZNZ KWKR w obu wersjach a skalami FACES IV-SOR są ujemne, co oznacza, że im większe zorientowanie na zgodność w komunikacji, tym mniejsze w percepcji dorosłego dziecka, zdolność do zmian w systemie rodzinnym oraz słabsza więź emocjonalna, mniejsze zadowolenie z życia rodzinnego i słabsza jakość komunikacji. 

Trafność teoretyczną zweryfikowano również, poddając analizie strukturę wewnętrzną testu (Hornowska, 2007). W tym celu policzono współczynnik korelacji r Pearsona pomiędzy wynikami każdej pozycji skali a ogólnym wynikiem uzyskanym na tej skali. Jak zaprezentowano w tabelach 12 i 13, wszystkie korelacje są dodatnie i istotne statystycznie, co świadczy o tym, że obie skale mierzą jednorodne konstrukty. Fakt ten stanowi argument na rzecz trafności teoretycznej Kwestionariusza Wzorców Komunikacji Rodzinnej.

Tabela 12. Wielkość współczynników korelacji r Pearsona pomiędzy wynikami każdej pozycji skali ZNR KWKR w wersji „O matce” oraz w wersji „O ojcu” a ogólnym wynikiem uzyskanym w tej skali

Tabela 13. Wielkość współczynników korelacji r Pearsona pomiędzy wynika mi każdej pozycji skali ZNZ KWKR w wersji „O matce” oraz w wersji „O ojcu” a ogólnym wynikiem uzyskanym w tej skali

Charakterystyka badanej grupy pod względem wzorców komunikacji

Biorąc pod uwagę stopień nasilenia orientacji na zgodność oraz orientacji na rozmowę, można wyróżnić cztery wzorce komunikacji: nieustrukturalizowany, pluralistyczny, opiekuńczy, zgodny. W celu wyróżnienia owych wzorców komunikacji cała próba została podzielona, tak jak w wersji oryginalnej narzędzia, na cztery grupy według mediany na obu skalach – zorientowania na rozmowę oraz zorientowania na zgodność – oddzielnie dla wersji „O matce” oraz wersji „O ojcu”. Rozkład częstości wzorców komunikacji matek i ojców przedstawiony został w tabelach 14 i 15.

Tabela 14. Rozkład częstości wzorców komunikacji matek

Tabela 15. Rozkład częstości wzorców komunikacji ojców

Jak pokazują wyniki przedstawione w powyższych tabelach, dorosłe dzieci w odmienny sposób oceniają komunikację z matkami i ojcami. W opinii dzieci ojcowie częściej niż matki przejawiają opiekuńczy i pluralistyczny wzorzec komunikacji. Matki natomiast częściej niż ojcowie charakteryzują się zgodnym i nieustrukturalizowanym wzorcem komunikacji.

Podsumowanie

Podstawą konstrukcji narzędzia KWKR jest ujmowanie komunikacji na dwóch wymiarach: 1) zorientowania na zgodność, rozumianego jako stopień, w jakim członkowie rodziny podkreślają jednorodność oraz stabilność postaw i przekonań pomiędzy jej członkami oraz 2) zorientowania na rozmowę, odzwierciedlającego stopień, w jakim rodzina zachęca się wzajemnie do komunikowania. Uwzględniając nasilenie obu wymiarów, komunikację można scharakteryzować poprzez cztery wzorce: opiekuńczy, nieustrukturalizowany, zgodny i pluralistyczny. 

Zgodnie z przedstawionymi w artykule wynikami analiz statystycznych skonstruowany Kwestionariusz Wzorców Komunikacji Rodzinnej (KWKR) można uznać, za narzędzie o zadowalających właściwościach psychometrycznych, które jednak należy potwierdzić w badaniach obejmujących większą grupę osób. Kwestionariusz KWKR skonstruowany został w dwóch wersjach „O matce” oraz „O ojcu” i przeznaczony jest dla osób w wieku 18–26 lat. Za pomocą tego narzędzia można dokonać oceny spostrzegania przez dorosłe dzieci aktualnego sposobu komunikowania się ojców i matek. KWKR, jako narzędzie służące do rozpoznania wzorca komunikacji matki i ojca, może znaleźć zastosowanie w badaniach naukowych dotyczących komunikacji w rodzinie. 

Opracowany kwestionariusz uzupełnia pulę narzędzi służących do badania komunikacji, dostępnych na gruncie polskim, np. Kwestionariusza Komunikacji Małżeńskiej (Kaźmierczak, Plopa, 2012) przeznaczonego do badania zachowań komunikacyjnych w małżeństwie, Kwestionariusza Relacji Rodzinnych (Plopa, Połomski, 2008), który przeznaczony jest do badania relacji rodzinnych w percepcji osób w wieku 15–20 lat. Uzasadnieniem dla opracowania nowego narzędzia była przede wszystkim potrzeba wykorzystania na gruncie polskim założeń teoretycznych opisujących komunikację rodzinną w dwóch wymiarach – zorientowanie nie rozmowę oraz zorientowanie na zgodność. Ponadto dostrzeżono brak na gruncie polskim narzędzi przeznaczonych do badania komunikacji pomiędzy rodzicami a ich dorosłymi dziećmi.

Zgodnie z modelem wzajemnej orientacji, który to model opiera się na założeniu, że każdy członek rodziny ma swoje własne przemyślenia na dany temat, dla każdego członka rodziny istnieje inne środowisko komunikacji rodzinnej (Dumlao, Botta, 2000). Członkowie rodziny wypracowują swoje własne wewnętrzne modele komunikacji, stanowiące część ich struktur wiedzy. Owe wewnętrzne modele komunikacji mają zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania rodziny oraz indywidualnego rozwoju jej członków, ponieważ wpływają na uwagę, percepcję, pamięć o zachowaniach komunikacyjnych innych członków rodziny oraz na sposób ich interpretowania (Fitzpatrick, Koerner, 2005). Każdy w rodzinie koduje i przetwarza wiadomości pochodzące od pozostałych członków rodziny i o rodzinie na podstawie wewnętrznych schematów. Badania (np. Chaffe, 1966) pokazują, że poszczególni członkowie rodziny posiadają odmienne koncepcje dotyczące norm komunikacyjnych obecnych w rodzinie. Należy zatem pamiętać, że kwestionariuszowe badanie komunikacji rodzinnej na podstawie teorii wzorców komunikacji to tak naprawdę badanie zbioru przekonań i postaw danego członka rodziny wobec komunikacji rodzinnej czy też sposobów komunikowania się poszczególnych członków rodziny. Zatem ważnym krokiem w dalszych badaniach dotyczących narzędzia KWKR będzie skonstruowanie wersji kwestionariusza przeznaczonej dla rodziców.

Literatura cytowana

Austin, E. (1993). The importance of perspective in parent-child interpretations of family communication patterns. Journalism Quarterly, 70, 558–568. 

Bakir, A., Rose, G.M., Shoham, A. (2006). Communication Patterns: Mothers’ and Fathers’ Communication Style and Children’s Perceived Influence in Family Decision Making. Journal of International Consumer Marketing, 19(2), 75–95. 

Dumlao, R., Botta, R. A. (2000). Family communication patterns and the conflict styles young adults use with their fathers. Communication Quarterly, 48(2), 174–189. 

Fitzpatrick, M.A., Koerner, A.F. (2005). Family Communication Schemata: Effects on Children’s Resiliency. W: S. Dunwoody, L.B. Becker, D.M. McLeod, G.M. Kosicki (red.), The Evolution of Key Mass Communication Concepts: Honoring Jack M. McLeod. Cresskill, NJ: Hampton Press.

Fitzpatrick, M.A., Ritchie, D.L. (1994). Communication schemata within the family: Multiple perspectives on family interaction. Human Communication Research, 20, 275–301.

Hornowska, E. (2007). Testy psychologiczne. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. 

Huang, L.N. (1999). Family Communication Patterns and Personality Characteristics. Communication Quarterly, 47(2), 230–243.

Koerner, A.F., Fitzpatrick, M.A. (2002a). Toward a theory of family communication. Communication Theory, 12, 70–91. 

Koerner, A.F., Fitzpatrick, M.A. (2002b). Understanding family communication patterns and family functioning: The roles of conversation orientation and conformity orientation. Communication Yearbook, 26, 37–69. 

Koerner, A.F., Fitzpatrick, M.A. (2002c). You never leave your family in a fight: The impact of family of origin on conflict – behavior in romantic relationships. Communication Studies, 53(3), 234–251. 

Kuhar, M. (2010). Parental Authority Styles in Adolescent-Parent Relationship. Diskurs Kindheits und Jugendforschung Heft, 3, 321–336. 

Margasiński, A. (2011). Model Kołowy I Skale FACES jako narzędzia badania rodziny. Historia, rozwój i zastosowanie. Częstochowa: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza. 

Noller, P. (1995). Parent-adolescent relationships. W: M.A. Fitzpatrick, A. Vangelisti (red.), Explaining family interactions (s. 77–111). Thousand Oaks, CA: Sage.

Ritchie, D.L, Fitzpatrick, M.A. (1990). Family communication patterns: Measuring intra-personal perceptions of inter-personal relationships. Communication Research, 17(4), 523–544.

Salehi, M., Shahryavi Ahmadi, M., Noei, R. (2012). The relationship between family communication patterns and internet addiction. International Journal of Psychology and Behavioral Research, 1(1), 27–31. 

Shearman, S.M., Dumlao, P. (2008). A Cross-Cultural Comparison of Family Communication Patterns and Conflict Between Young Adults and Parents. Journal of Family Communication, 8, 186–211.