Hanna Liberska Sprawozdanie z XXIII World Meeting of the International Society for Research on Aggression, 10-14 July 2018, Paris, France

Dwudziesty trzeci Światowy Kongres (Word Meeting) ISRA (International Society for Research on Aggression) odbyłsię we Francji w Paryżu w dniach od 10do 14 lipca 2018 roku. Miejsce obrad byłowyjątkowe, a mianowicie był to Université Paris Descartes(nazwa uczelni honoruje Kartezjusza) ulokowany w pełnejzabytków Dzielnicy Łacińskiej. Wartowspomnieć, że część wykładów przebiegała w sali nazwanej imieniem naszejwybitnej rodaczki Marii Curie. Tragicznedoświadczenia Francuzów skutkowaływzmożoną, choć dyskretną troską o bezpieczeństwo uczestników i niezakłóconyprzebieg obrad. Kongres skupił najwybitniejszych zasłużonych badaczy fenomenu agresji i przestępczości oraz wielumłodych badaczy tej problematyki z całego świata. Wyniki badań nad agresjąwśród dzieci, młodzieży i dorosłych pro-wadzone w Polsce zaprezentowały psycholożki z dwóch ośrodków, a miano-wicie z Akademii Pedagogiki Specjalnejim. Marii Grzegorzewskiej w Warszawiei z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiegow Bydgoszczy.

Uroczystej ceremonii otwarciaKongresu dokonali Farzaneh Pahlavan(przedstawicielka lokalnego Komitetu Organizacyjnego – Local Organizer) i Michael Potegal (Prezydent ISRA). PodczasKongresu przedstawiono cztery wy-kłady plenarne poświęcone różnym formom przemocy, jej uwarunkowaniom,zmianom w czasie oraz możliwościomzapobiegania agresji, jej niwelowania lubograniczania. Wykład inauguracyjny pt.How Radicalization Happens and How itCan Be Undone: Look to the N-Trilogy(Needs, Narratives and Networks)wygłosiłArie W. Kruglanski (University of Mary-land), a obradom przewodniczyłaFarzaneh Pahlavan. W analizie zjawiskaradykalizacji i deradykalizacji skoncentrował się na omówieniu trzech czynników, a mianowicie potrzeby znaczeniai ważności, narracji kulturowej dostarczającej uzasadnienia dla stosowaniaprzemocy oraz specyfice tworzenia siecispołecznych, w których ważność, znaczenie osiągane są poprzez działaniaprzemocowe. Empirycznych dowodówpotwierdzających ten model radykalizacji poszukiwał m.in. w genezie i funkcjonowaniu niektórych ugrupowań islamistów czy Tamilskich Tygrysów.

Drugi wykład poświęcony jednostkowym, społecznym (a także ekonomicznym) „zyskom” ze wzrastania w bezpiecznym i troskliwym środowisku zatytułowany A Good Childhoodis a Smart Investment przestawiła TerrieE. Moffitt (Duke University and King’s College London). Na jego podstawie wyłania się konieczność prowadzenia systematycznego monitoringu zdrowia psychicznego bądź psychologicznego i kondycji fizycznej dzieci, szczególnie ze środowisk zagrożonych biedą, oraz wspomagania ich rozwoju przez instytucje specjalnie powołane w tym celu w danym systemie społecznym. Terrie E. Moffitt przybliżyła także swe wieloletnie longitudinalne badania nad bliźniętami, które dostarczyły empirycznych podstaw do zrozumienia kształtowania się i zmian w czasie ontogenezy anormalnych i aspołecznych zachowań. Referowane badania rozpoczęto w 1994 roku i objęto nimi 2200 bliźniąt w Wielkiej Brytanii i ich rodzin. Badaczka przywołała także wyniki badań podłużnych zainicjowanych w Nowej Zelandii w 1972roku. Na tej podstawie wyróżniła dwie grupy osób podejmujących antyspołeczne i kryminalne zachowania:1) grupę osób przejawiających zachowania antyspołeczne już w dzieciństwie i okresie dorastania, u których utrzymują się one na względnie stałym poziomie przez całe życie, i 2) grupę, w której wczesne zachowania antyspołeczne są niejako zamknięte/ograniczone dorastaniem czy też wpisane w ten okres rozwojowy i zanikają w dorosłości. Temu spotkaniu przewodniczył Kaj Björkqvist.Trzeci wykład plenarny Dealing with Conflict through Fission-Fusion Dynamics przedstawił Filippo Aureli, a przewodniczył mu Michael Potegal. Odwołując się do modeli funkcjonowania grup zwierząt, badacz postawił tezę, że jednym ze sposobów ograniczenia agresji wynikającej z konkurowania o ograniczone zasoby między osobnikami w dużej populacji może być jej rozbicie na mniejsze (sub)populacje. Mechanizmy funkcjonujące zgodnie z powyższym modelem socjoekologicznym mogą być przydatne w przeprowadzeniu zmiany wzorców społecznych radzenia sobie z konfliktem i ryzykiem agresji przy jednoczesnym zachowaniu korzyści płynących z życia w dużych grupach. Jednak nawet rozczłonkowanie czy rozszczepienie i powstanie mniejszych przynajmniej częściowo niezależnie funkcjonujących grup nie uchroni ich przed doświadczaniem i przejawianiem zachowań agresywnych. Przykładowo: próba zbliżenia się młodego osobnika i dołączenia do grupy o ustalonej strukturze musi wzbudzić agresję wobec niego, która może zostać osłabiona (a może tylko zamaskowana) przez przyjacielskie gesty powitania. Jednak po powitaniu następuje pożegnanie – i taki ciąg wydarzeń pozwala uniknąć eskalacji agresji między subpopulacjami.

Wykład na temat Aggression and Justice wygłosił Mario Gollwitzer, zaś przewodniczącym tego spotkania był Dominic Parrott. Mario Gollwitzer omówił relacje psychologiczne między agresją a sprawiedliwością, analizując powody agresywnej reakcji ofiary agresji, która jest przez nią postrzegana jako niesprawiedliwość: w takim przypadku można mówić o zemście. Badacz poszukiwał odpowiedzi na pytanie: W jakich okolicznościach ofiary doświadczają po- czucia sprawiedliwości poprzez zemstę przeciwko sprawcy? Ustalenia empiryczne poczynione przez Gollwitzera dowodzą, że zemsta ma na celu wysłanie przez mściciela wiadomości do sprawcy: „Nie zadzieraj ze mną”. Jednak mściciel doświadcza poczucia sprawiedliwości tylko wtedy, gdy przekaz ten zostanie odebrany i zrozumiany przez sprawcę. (W tym ciągu przyczyn i skutków można odnaleźć zgodność z zasadą stosowaną przez przynajmniej niektórych rodziców i nauczycieli, a mianowicie, że rodzic/nauczyciel żywi przekonanie o tym, iż jego postępowanie wobec winowajcy jest sprawiedliwe (i sensowne) wtedy, gdy karany zrozumie swe przewinienie). Rozważania przed- stawione na wykładzie dotyczące dążenia do sprawiedliwości poprzez zachowanie agresywne mogą znaleźć praktyczne implikacje w promowaniu pokojowych (tj. nieagresywnych) rozwiązań konfliktów. (Czy pozwoli to uniknąć nakręcania spirali agresji?)

Kongres zamykało wystąpienie Michaela Potegala – aktualnego Przewodniczącego ISRA zarysowujące pewne podobieństwa i różnice w postaciach, źródłach i przebiegu agresji w świecie istot żywych: Aggression in People and Other Animals: Epiphanies, Digressions and Opportunities. Michael Potegal zauważył, że zachowania agresywne wiążą się tak u ludzi, jak i zwierząt z różnymi motywacjami: do samoobrony, do pozyskiwania i kontroli zasobów oraz rywalizacji o partnera i możliwości reprodukcyjne, a także wspomagania krewnych i członków własnej grupy (np. najbliższych współpracowników). Przejawianie zachowań ukierunkowanych na zabezpieczenie różnych dążeń: do zabezpieczenia dla siebie (i „swoich”) terytorium, pokarmu, dostępu do różnych dóbr, stanowisk, dominacji społecznej czy zaborczości seksualnej może wyzwalać agresję. Różnice w motywacjach ludzkich oraz zwierzęcych i agresywnych sposobach ich realizacji są małe i – co podkreśla Potegal – można dostrzec „wiele uderzających i rzucających się w oczy ciągłości między naszą agresją a innymi zwierzętami”. Przykładem może być agresja koalicyjna (u naczelnych skutkująca zawiązywaniem sojuszy militarnych lub powstawaniem klik w środowisku pracy i mobbingiem, albo pozorne pojednania między członkami grupy). Za te podobieństwa odpowiadają te same struktury mózgu, które kontrolują agresję u ludzi i zwierząt, a to przekonuje o znaczeniu badań nad organicznym podłożem i fizjologicznymi procesami zachodzącymi w mózgu – jest to ogromny obszar do rozpoznania przez neuronaukę.

Temu spotkaniu przewodniczyła Barbara Krahé – uznana badaczka agresji pracująca na uniwersytecie w Poczamie. Barbarze Krahé powierzono funkcję Przewodniczącej Stowarzyszenia w nowej kadencji.

W trakcie Kongresu David P. Farrington (Cambridge University), który został uhonorowany nagrodą im. Johna Paula Scotta za wieloletnie podłużne badania nad przemocą – jej formami i sprawcami oraz możliwościami prewencji z zaakcentowaniem predyktorów zachowań przemocowych (czynników ryzyka bądź czynników ochronnych) rozpoznanych w cyklu życia, wygłosił wykład pt. The Development of Violence from Age 8 to Age 61: New Findings from the Cambridge Study in Delinquent Development. Przewodniczącym w tym punkcie obrad był Rowell Huesmann. Profesor Farrington otrzymał za zaangażowa- nie w pracy dydaktycznej i naukowej wiele wyróżnień, w tym Nagrodę Sztokholmską w dziedzinie kryminologii, nagrodę im. Freda Adlera oraz nagrodę Augusta Vollmera (2014) za wybitny wkład w zapobieganie przestępczości przyznaną przez Amerykańskie Towarzystwo Kryminologii (American Society of Criminology). Profesor David P. Farrington uzyskał także międzynarodową nagrodę Juvenile Justice Without Borders przyznawaną przez International Juvenile Justice Observatory(IJJO).

 Oprócz wymienionych wyżej wykładów podczas Kongresu odbyło się 25 sympozjów, 13 „paper session” oraz 2 sesje plakatowe. Ich uczestnicy prezentowali swe wyniki badań z wielu perspektyw: neurobiologii, psychologii rozwojowej, psychologii społecznej, psychologii rodziny, psychologii edukacyjnej, penitencjarnej i innych. Bardzo interesujące były rezultaty uzyskane m.in. przez naukowców zajmujących się badaniami uwarunkowań genetycznych, podłoża organicznego agresji, złości, wrogości i możliwościami regulacji zachowań agresywnych. Należy jednak zauważyć, że wiele z tych badań prowadzono na zwierzętach (myszy, szczury), co – chociaż jest zrozumiałe ze względu na długość życia i szybkość następstwa pokoleń – w pewnej mierze ogranicza możliwości ich aplikacji w pracy z ludźmi. (Nie podejmuję w tej kwestii dyskusji nad stroną etyczną badań).

Duża liczba wystąpień dotyczyła przemocy seksualnej, przemocy w miejscu pracy, w środowisku szkolnym czy w mediach. Eksperymentalnie weryfikowano założenie o znaczeniu czynników zewnętrznych, środowiskowych, w tym kulturowych w regulacji agresji. Potwierdzenia tego założenia dostarczały także badania cross-cultural referowane przez uczestników Kongresu.

Dwudziesty trzeci Światowy Kongres ISRA miał bogaty program, w którym znalazł się również punkt promujący najbardziej interesujące badania przedstawione przez młodych naukowców. Zakończył go bankiet na obrzeżu paryskiego Ogrodu Botanicznego.  

Następne spotkanie zaplanowane zostało w przyszłym roku 2019, a odbędzie się w Ottawie w Kanadzie. International Society for Research on Aggression zaprasza na nie wszystkich zainteresowanych problematyką agresji oraz możliwościami jej zapobiegania i niwelowania jej skutków jednostkowych i społecznych. Informacji można już poszukiwać na stronie http://www.israsociety.com/ world-meetings/upcoming/

Hanna Liberska