Mariola Kokowska Doświadczenie muzyczne w regulacji nastroju

Wprowadzenie

– doświadczenie muzyczne w koncepcji P.D. Wernera

Doświadczenie człowieka w aspekcie muzyki splata się z codziennością życia i może stanowić przedmiot rozważań wybranych dziedzin nauki – psychologii muzyki i muzykoterapii. Muzyka włączana jest w kontekst osoby i jej stanu zdrowia, dając możliwość nasilania pewnych doświadczeń i form postępowania (McFerran, Saarikallio, 2013). Dostarcza diagnostycznej informacji, pozwalając na ocenę zdrowia psychicznego jednostki słuchającej muzyki (Brown, Hendee, 1989). Bodźce muzyczne dają okazję do doświadczania rozlicznych form aktywności, które mogą zachodzić w kontakcie z muzyką i w sytuacjach terapeutycznych oddziaływań. „Doświadczenie muzyczne” jest pojęciem zawierającym znaczenia odnoszone do wartości muzyki i uznaniowych stanów psychicznych człowieka (Werner, 2006). Zgodnie z teoretyczną koncepcją P.D. Wernera „doświadczenie muzyczne” rozumiane jest jako określone miejsce nadane muzyce, która zajmuje je w codziennym doświadczeniu ludzi (jednostki i grupy). Doznawanie muzyki wymaga od osoby umiejętności dostrzegania w muzyce zdarzeń dźwiękowych. Zdarzenia te zawierają się w relacjach i strukturach złożonych z elementów muzycznych, które są wbudowane w czynności związane ze słuchaniem i wykonywaniem muzyki. Zaangażowanie emocjonalne w słuchanie muzyki (Kallinen i in., 2005) wywołuje w słuchaczach reakcje psycho- i neurofizjologiczne na pojawianie się zjawiska dysonansu (Dellacherie i in., 2011) oraz jest związane z percepcją złożonych dźwięków. Wczesne doświadczenia muzyczne odbiorcy mają wpływ na uwarunkowanie sposobów przetwarzania muzyki u słuchacza (Münte, Altenmüller, Jäncke, 2002), podczas gdy doświadczenie muzyczne zachodzi w relacji z depresją w grupach etnicznych (Werner, Swope, Heide, 2009). Doświadczenie muzyczne jest zazwyczaj powiązane z muzyczną aktywnością człowieka, której podstawę stanowią: słuchanie muzyki, gra na instrumentach, improwizacja i komponowanie. Emocjonalna i behawioralna reaktywność na muzykę oraz oddziaływanie muzyki na ludzką psychikę są składnikami doświadczenia muzycznego, odwołującymi się do indywidualnych reakcji człowieka. Są one poparte dodatkowo przez komponenty określane jako: stopień zaangażowania w życie muzyczne, integracyjna funkcja muzyki i innowacyjne zdolności muzyczne (Werner, 2006). Zmienność postaw człowieka w stosunku do muzyki sprawia, że doświadczenie muzyczne może stanowić sprawdzian upodobań ludzi w kontakcie z muzyką. Wartościowanie doświadczenia muzycznego mogłoby stanowić w muzykoterapii rodzaj barometru, pozwalającego na wyłanianie osób preferujących działania o charakterze estetycznym.

Regulacja nastroju w modelach teoretycznych

Muzyka jest postrzegana jako forma przekazu sztuki, obejmująca indywidualne doświadczenia człowieka w obszarze emocjonalnym, poznawczym, fizjologicznym (Werner, 2006) i afektywnym (Saarikallio, Erkkilä, 2007). Stan afektywny jest odpowiedzią na wywoływany przez muzykę krótkotrwały stan emocji (Juslin, Sloboda, 2010), zaś powstawanie reakcji afektywnych na skutek percepcji muzyki to efekt zdolności muzyki sprawiający, że ludzie mają potrzebę jej słuchania (Thayer, Faith, 2001; Zentner, Grandjean, Scherer, 2008; Saarikallio, 2011) i chcą doświadczać dźwiękowych oddziaływań w muzycznych aktywnościach. Dostrzeganie związku muzyki z ludzkim doświadczeniem i procesami psychicznymi pozwala zagadnienie to odnieść do problematyki nastroju i jego regulacji. Regulacja nastroju przedstawia komponent szeroko rozumianej regulacji afektywnej (Gray, 1982, za: Strelau, 2000; Goryńska, 2005; Marszał-Wiśniewska, Nowicka, 2011; Nowicka, 2012), która odwołuje się do procesów zmierzających do zmiany doświadczanego nastroju przy udziale procesów poznawczych (Forgas, 2000; Larsen, 2000; Rusting, DeHart, 2000, za: Nowicka, 2012) i stosuje synonim zarządzanie nastrojem. Regulacja nastroju ma związek z subiektywnym samopoczuciem osoby, którego kontrola może zachodzić przy użyciu strategii bez udziału muzyki, czyli zwiększania lub obniżania pozytywnego lub negatywnego nastroju (Larsen, 2000; Larsen, Prizmic, 2006) lub może zachodzić przez korzystanie ze strategii, w których zmiana nastroju upatrywana jest w oddziaływaniach związanych z muzyką (Saarikallio, Erkkilä, 2007).

Regulacja nastroju w koncepcji R.J. Larsena

Zagadnienie „regulacji nastroju” przedstawia teoretyczną propozycję R.J. Larsena (Larsen, 2000; Larsen, Prizmic, 2004; 2006; Larsen, Lerner, 2006), w której uwzględniane są czynniki prowadzące do zmian w stanach nastroju człowieka i ich roli w chorobie lub w zdrowiu. Model Larsena zawiera opis procesów regulacyjnych w dziedzinie psychopatologii, gdzie dążenie do celu (np. przywrócenie optymalnego samopoczucia) łączy się z procesem uruchamiania przez ludzi zmian w stanie afektu, odnosząc je do kategorii nastroju. Zmiany ukierunkowane są na kontrolę stanu nastroju jednostki, a ich realizacja przebiega z ujawnianiem mechanizmu rezygnacji z działań pozyskiwania stanu o zabarwieniu negatywnym lub podejmowania zabiegów (utrzymywania/podwyższania) dla uzyskania stanu o zabarwieniu pozytywnym (Larsen, 2000; Larsen, Prizmic, 2004; Nowicka, 2012). Struktura zmian w procesie regulacji nastroju zawiera się w klasyfikacji Larsena, która obejmuje od-rębne czynniki skupione wokół dwóch grup. Stanowią je: 1) zabiegi podwyższania nastroju, czyli działania podjęte w celu obniżania lub nasilania nastroju negatywnego poprzez czynności: a) nasilania nastrojów pozytywnych, b) osłabiania nastrojów negatywnych; 2) zabiegi obniżania nastroju, czyli działania uruchomione w celu obniżania lub osłabiania nastroju pozytywnego poprzez realizowanie czynności: osłabiania nastrojów pozytywnych, b) nasilania nastrojów negatywnych. Wymienione grupy czynników modyfikujących nastrój podlegają regulacji poprzez zaangażowanie ludzi w strategie: a) poznawcze, które modyfikują wewnętrzny stan jednostki i są skupione na nastroju, oraz b) behawioralne, związane z bodźcami idącymi ze środowiska i skoncentrowane na określonej sytuacji (Nowicka, 2012).

Regulacja nastroju muzyką w koncepcji S. Saarikallio i J. Erkkilä

Termin „regulacja nastroju” w kontekście oddziaływań związanych z muzyką stanowi przedmiot zainteresowania psychologii muzyki, której reprezentacja spostrzegana jest w modelu regulacji nastroju muzyką (Saarikallio, Erkkilä, 2007; 2012). Koncepcja ta wyrasta z obserwacji opisujących sytuacje, w których ludzie poszukują strategii zarządzania nastrojem umożliwiających im optymalny stan samopoczucia. Sytuacje te odnoszą się do ich codziennego funkcjonowania – są związane z pracą, oglądaniem projekcji filmowych w TV, robieniem zakupów (Thayer, Newman, McClain, 1994), ale wiążą się przede wszystkim ze słuchaniem muzyki (Saarikallio, Erkkilä, 2007). Słuchanie muzyki jest środkiem regulowania stanów emocjonalnych ukierunkowanym na identyfikację dwóch celów: kontrolę i poprawę nastroju. Ich realizacji służą preferowane strategie zawierające reprezentatywny komponent muzyczny w postaci afektywnych tendencji do reagowania. System wartościowania, któremu podlega nastrój z udziałem muzyki, jest oznaczony pod względem subiektywnie odczuwanego przez jednostkę stopnia regulacji dwóch kategorii: energii lub przyjemności. Założenia modelu regulacji nastroju muzyką zawierają cele dotyczące relacji z czynnikami: poprawą nastroju (mood improvement) i kontrolą nastroju (controlling mood). Poprawa nastroju odnosi się do poziomu na-silenia siły reakcji na oddziaływanie muzyki, która stosowana jest w celu pozbycia się złego nastroju. Kontrola nastroju dotyczy stosowania takich strategii regulacji nastroju, które łączą muzykę z wartościowością nastroju (valency) i zmianą poziomu energetycznego (energy level) w sferze wewnętrznych przeżyć. Efektywna regulacja nastroju muzyką zakłada odpowiedni dobór muzyki, który współgra z bieżącym nastrojem osoby i łączy muzykę z preferencjami osoby dla bieżącej aktywności. W strukturze modelu regulacji nastroju muzyką mieszczą się także czynniki związane z subiektywnym doświadczeniem emocjonalnym osoby, jej reakcjami fizjologicznymi współbrzmiącymi ze stanem emocji wzbudzanych muzyką oraz reakcjami behawioralnymi pojawiającymi się jako forma zachowania w reakcji na muzyczny bodziec odbierany z otoczenia (Saarikallio, Erkkilä, 2007). Muzyczna aktywność tworzona jest przez przykłady wykonania muzyki, czyli: słuchanie, granie na instrumencie, śpiewanie i pisanie piosenek, taniec i ruch.

Struktura koncepcji regulacji nastroju z udziałem muzyki opiera się na rodzajach strategii, które współtworzą: 1. Rozrywka (Entrainment) – strategia, w której stymulowane są podtrzymanie lub wzmocnienie odczucia przyjemności w celu uzyskania pozytywnego lub neutralnego nastroju. W ich realizację włączane są czynności związane z podróżami, czytaniem, surfowaniem po sieci Internet, samotnym słuchaniem muzyki w tle lub czasem w towarzystwie innych; 2. Ożywienie (Revival) – strategia, w której stres i zmęczenie osoby są rewitalizowane poprzez akt relaksacji i pozyskiwanie energii do życia. Poczucie odprężenia i ożywienia uzyskuje się przy udziale muzyki poprzez takie aktywności, jak: słuchanie muzyki oraz pisanie, gra-nie i śpiewanie piosenek; 3. Silne Przeżycia (Strong Sensation) – muzyczna strategia, w której słuchanie i wykonanie muzyki ma dostarczyć silnych, emocjonalnych prze-żyć. Ich intensywność poddaje się aktywnościom muzycznym, których zadanie polega na oddziaływaniach w samotności lub w towarzystwie innych osób; 4. Ode-rwanie (Diversion) – strategia, która korzystając ze słuchania miłej uszom muzyki w towarzystwie lub samotności, pozwala słuchaczowi oderwać myśli od nieprzyjemnego stanu z cechami depresyjności, w którym dominuje gniew i/lub smutek. Strategia ta pozwala zapomnieć słuchaczom o negatywnym nastroju; 5. Rozładowanie (Discharge) – strategia, w której słuchana muzyka uwalnia u osoby emocje: gniew, smutek i depresyjność. Korzystając z niej, osoba słucha samotnie (agresywnej) muzyki i gra okazjonalnie na instrumencie, co daje jej poczucie realizacji silnego do-świadczenia emocjonalnego poprzez jego indywidualną ekspresję; 6. Przepracowanie Uczuć (Mental Work) – strategia sprzyjająca refleksji i kontemplacji. Podczas słuchania muzyki, która jest ujmowana jako tło innych czynności, oraz tworzenia piosenek (muzyki i/lub tekstu) u odbiorcy pobudzane są procesy psychiczne, umożliwiające powstawanie wyobrażeń i metaforycznych reprezentacji obiektów istniejących w przeszłości. Działania wspomagające wyobraźnię służą możliwości uzyskania wglądu, tj. nieoczekiwanej i nagłej zmiany percepcji problemu, prowadzącej do głębszego i pełniejszego rozumienia problemu osadzonego w sytuacji znanej już od dawna. Pozwala to na przewartościowanie i nadanie informacjom z przeszłości (np. wspomnieniom) właściwego sensu, współtworząc u osoby stan akceptacji, prowadzący do osiągnięcia stanu równowagi psychicznej przez modyfikację oceny przeszłych doświadczeń; 7. Ukojenie (Solace) – strategia przynosząca uspokojenie i podniesienie na duchu, w której muzyka występuje jako wspólnota odczuwanych doświadczeń oraz pozwala zrozumieć i zaakceptować stan smutku i przygnębienia. Duchowe wsparcie i poczucie zrozumienia osiągane są za pomocą słów towarzyszących muzyce.

Badanie własne

W zamieszczonym opisie badania sformułowaniu podlegają pytania badawcze dotyczące związków między zmiennymi, a ich weryfikacji – kierunkowe hipotezy badawcze, utworzone na podstawie teoretycznych założeń koncepcji i oceny miar siły związku.

Problematyka badań

Problematyka badań skoncentrowana była na ocenie związków między wartościami zmiennych, których konfigurację w kontekście różnic między zdrowiem a zaburzeniem psychicznym stanowią: doświadczenie muzyczne (Werner, 2006), regulacja nastroju (Larsen, 2000) i regulacja nastroju muzyką (Saarikallio, Erkkilä, 2007).

Cel badania

Głównym celem badania było ustalenie związku między doświadczeniem muzycznym a regulacją nastroju u osób ze schizofrenią (paranoidalną). Próba znalezienia odpowiedzi na główne pytania badawcze wymagała sformułowania i przyjęcia do nich następujących hipotez:

Pytania badawcze:

Czy istnieje związek między doświadczeniem muzycznym a strategiami regulacji nastroju?

Czy związki między doświadczeniem muzycznym a strategiami regulacji na-stroju różnią grupy badanych (osoby ze schizofrenią paranoidalną vs.zdrowe)?

Hipotezy badawcze:

H1: Istnieje związek między doświadczeniem muzycznym a regulacją nastroju polegający na tym, że:

H1.1. Im wyższy jest poziom doświadczenia muzycznego, tym występuje niższy poziom tendencji do stosowania zabiegów regulacji nastroju.

H1.2. Im wyższy jest poziom doświadczenia muzycznego, tym występuje wyż-sza tendencja do korzystania ze strategii regulacji nastroju muzyką.

H2: Istnieje pozytywny związek między doświadczeniem muzycznym a regulacją na-stroju, który różni grupy badanych (osoby ze schizofrenią paranoidalną vs.zdrowe): H2.1. Im wyższy poziom doświadczenia muzycznego, tym niższa jest tendencja do stosowania zabiegów podwyższania nastroju (ZPN) przez osoby ze schizofrenią paranoidalną.

H2.2. Im wyższy poziom doświadczenia muzycznego, tym silniejsza jest tendencja do stosowania zabiegów obniżania nastroju (ZON) przez osoby zdrowe.

H2.3. Im wyższy jest poziom doświadczenia muzycznego u osób w badanych grupach (ze schizofrenią paranoidalną vs.zdrowych), tym wykazują one silniejszą tendencję do stosowania strategii regulacji nastroju muzyką.

H3. Istnieje związek między poziomem wykształcenia a doświadczeniem muzycznym, polegający na tym, że:

H3.1. Im wyższy jest poziom wykształcenia badanych osób, tym wyższa towarzyszy mu wartość doświadczenia muzycznego.

H3.2. Wyższemu poziomowi wykształcenia osób ze schizofrenią paranoidalną współtowarzyszy niższa wartość wymiaru doświadczenia muzycznego Integracyjna rola muzyki (I).

Badane zmienne:

Jako zmienną zależną określa się: 1) strategie regulacji nastroju: a) Zabiegi Podwyższania Nastroju (ZPN), b) Zabiegi Obniżania Nastroju (ZON); 2) strategie regulacji nastroju muzyką (Oderwanie, Przepracowanie Uczuć, Silne Przeżycia, Rozładowanie, Regeneracja i Rozrywka). Jako zmienną niezależną traktuje się doświadczenie muzyczne. Za zmienne kontrolowane przyjmuje się: rozpoznanie choroby (F20.0), wykształcenie, wiek oraz płeć.

Metoda badawcza

Uczestnicy badania – grupa kliniczna i kontrolna

Uczestnikami badania były ogółem 63 osoby populacji polskiej, zamieszkujące województwo mazowieckie i lubelskie. Wśród nich znajdowało się 38 kobiet i 25 mężczyzn (N= 63), co odpowiednio stanowiło 58,7% i 41,3% próby badanych. Wszystkie osoby uczestniczące w badaniu miały powyżej 18 lat i wyraziły świadomą zgodę na udział w badaniu. Osoby badane zostały przydzielone celowo do grupy klinicznej ze względu na kryterium psychiatrycznego rozpoznania schizofrenii paranoidalnej (F20.0)¹ (M= 1,50; SD= 0,50; Me= 1,50), zaś losowo według kryterium braku choroby – do grupy kontrolnej. Osoby chore uzyskały przeciętną wieku na poziomie ok. 47 lat (M = 47,17; SD = 10,82), a osoby zdrowe – średnią wieku wynoszącą ok. 31,5 lat (M = 31,63; SD = 9,37). Ogółem kliniczne rozpoznanie choroby uzyskało 30 osób, wśród których wyodrębniono 15 kobiet (N= 15) i 15 mężczyzn (N= 15). W badaniu uczestniczyło również 33 studentów wybranych warszawskich uczelni, których do-łączono do grupy kontrolnej (N= 33) (M= 1,39; SD= 0,46; Me= 1,00). Wśród nich zrekrutowano 23 kobiety (N = 23) i 10 mężczyzn (N = 10), co stanowi odpowiednio dla zdrowych kobiet 68,8%, a dla zdrowych mężczyzn 31,2% ogółu badanych.

Procedura badania

Badania odbyły się w terminie od kwietnia do sierpnia 2015 r., a jego uczestnikami były łącznie 63 osoby: 30 osób (grupa kliniczna) i 33 osoby (grupa kontrolna). W grupie klinicznej badania przeprowadzono na oddziałach psychiatrycznych dwóch szpitali (wojewódzkiego i miejskiego) z województwa mazowieckiego i lubelskiego. W grupie kontrolnej pomiaru zmiennych dokonano na terenie warszawskich uczelni wśród studentów. Wszystkie osoby badane otrzymały formularz świadomej zgody na udział w badaniu i wyraziły w nim zgodę na przeprowadzenie badania. Uczestnicy badania dokonali samoopisu cech badanych w kwestionariuszach typu „papier-ołówek”, podanych w kolejności opisanej w narzędziach badawczych poniżej (MEQ², ZRN³ i MMR⁴). Zastosowano procedurę badawczą w schemacie korelacyjnym, który nie pozwala na wnioskowanie o związku przyczynowo-skutkowym między zmiennymi. W schemacie tym analizie podlegają relacje między zmiennymi i interesujące jest, czy można odnaleźć w poszczególnych grupach osób badanych współzmienność poszczególnych zmiennych, określonych w pytaniach badawczych. Plan badania został przeprowadzony w trybie grupowym w grupie klinicznej oraz w trybie mieszanym (indywidualnym i grupowym) w grupie kontrolnej. Do obliczeń statystycznych zastosowano pakiet statystyczny SPSS 22.0 dla systemu Windows.

Zastosowane narzędzia badawcze

Do pomiaru zmiennych w badaniu w planie korelacyjnym użyto kolejno kwestionariuszy typu „papier-ołówek”: Kwestionariusz Music Experience (MEQ) – P.D. Werner, A.J. Swope, F.J. Heide; Zabiegi Regulacji Nastroju (ZRN) – M. No-wicka oraz Music in Mood Regulation (MMR) – S. Saarikallio, J. Erkkilä, w polskiej adaptacji K. Gugnowskiej (2013).

Music Experience (MEQ) – służy do pomiaru indywidualnych różnic w reakcji na muzykę i poddaje ocenie stosunek osoby do muzyki w kontekście jej życiowych doświadczeń. Określając ogólnie, MEQ bada aspekt miejsca muzyki w życiu ludzi. W dwóch obszarach funkcjonowania jednostki, łączonych z muzyką, tj. emocjonalno--poznawczym i fizjologicznym, w 53 pytaniach ocenie podlega 6 wymiarów doświadczenia muzycznego. Ich strukturę tworzą skale: 1. Reaktywność emocjonalna na muzykę (A); 2. Oddziaływanie na psychikę (P); 3. Zaangażowanie w życie muzyczne (C); 4. Reaktywność behawioralna na muzykę (R); 5. Integracyjna rola muzyki (I); 6. Innowacyjne zdolności muzyczne (M). Jest przeznaczony do badania zarówno muzyków, jak i nie-muzyków. Badanie trwa ok. 10 minut.

Zabiegi Regulacji Nastroju (ZRN) – to polski kwestionariusz, który służy do oceny regulacji nastroju na podstawie teorii R.J. Larsena i dwóch skal pomiaru zabiegów o podłożu poznawczym i behawioralnym: 1. Zabiegi Obniżania Nastroju (ZON)– zawiera 11 pozycji opisujących zabiegi nasilania nastroju pozytywnego i 10 pozycji prezentujących zabiegi osłabiania nastroju pozytywnego; 2. Zabiegi Podwyższania Nastroju (ZPN)– jest złożona z 15 pozycji opisujących zabiegi nasilania nastroju pozytywnego i 6 pozycji z opisem zabiegów osłabiania nastroju o zabarwieniu negatywnym. Odpowiedź na 42 pytania, zawierające się w pięciostopniowej skali Likerta, trwa ok. 20-30 minut, a oznaczenia cyfr wyznaczają zależność: 1 – (prawie) nigdy, 5 – (prawie) zawsze.

Music in Mood Regulation (MMR) – w polskiej, skróconej wersji (Gugnowska, 2013) kwestionariusz zawiera sześcioczynnikową strukturę danych. Oryginalna wersja złożona jest z siedmiu podskal, które w polskiej adaptacji uległy skupieniu i nadały narzędziu MMR strukturę sześciu podskal. Analizie podlegają następujące wymiary: 1. Oderwanie(6 pozycji), 2. Przepracowanie Uczuć(6 pozycji); 3. Silne Przeżycia(6 pozycji); 4. Rozładowanie(5 pozycji); 5. Regeneracja(5 pozycji); 6. Rozrywka(6 pozycji). Z uwagi na nierówną liczbę pozycji dla podskal w celach porównania danych w narzędziu MMR należy posłużyć się średnią. Kwestionariusz używany jest do badań indywidualnych i grupowych, w których osoby posługują się pięciostopniową skalą Likerta. Oznaczenia cyfr dotyczą relacji: 1 – zdecydowanie się nie zgadzam, 5 – zdecydowanie się zgadzam. Badanie trwa ok. 15 minut.

Analiza wyników badań

Związek doświadczenia muzycznego z regulacją nastroju

W celu weryfikacji hipotezy H1, dotyczącej związku między poziomem do-świadczenia muzycznego a strategiami regulacji nastroju (subiektywna częstość stosowania zabiegów podwyższania/obniżania nastroju), posłużono się korelacją. Korelację oceniano za pomocą testu Spearmana i wyrażono za pomocą współczynnika korelacji rang rho-Spearmana. Wyniki analizy przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Związek między doświadczeniem muzycznym a strategiami regulacji nastroju (ZPN vs.ZON)

Analiza współzmienności wykazała istotny statystycznie związek pomiędzy strategiami regulacji nastroju a wybranymi podskalami doświadczenia muzycznego na poziomie istotności p< 0,05.

Hipoteza H1.1 przewidywała, że im wyższy jest poziom doświadczenia muzycznego, tym niższy jest poziom tendencji do stosowania zabiegów regulacji (podwyższania (ZPN)/ obniżania (ZON)) nastroju. Rezultaty dotyczące powyższego związku są częściowo zgodne z hipotezami. Ogólny wynik zmiennej zabiegi podwyższania nastroju (ZPN) ujemnie korelował z dwoma wymiarami doświadczenia muzycznego: Zaangażowanie w życie muzyczne (C)(rs = -0,345; p= 0,006) i Innowacyjne zdolności muzyczne (M)(rs = -0,338; p= 0,007), zaś wynik zmiennej zabiegi obniżania nastroju (ZON) dodatnio korelował z doświadczeniem muzycznym w dwóch wy-miarach: Reaktywność emocjonalna na muzykę (A) (rs = 0,400; p = 0,001) i Innowacyjne zdolności muzyczne (M)(rs = 0,259; p= 0,042).

Uzyskano umiarkowaną, ujemną korelację między stosowaniem strategii podwyższania nastroju (ZPN) a dwoma skalami doświadczenia muzycznego: Zaangażowanie w życie muzyczne (C) oraz Innowacyjne zdolności muzyczne (M) (p < 0,05). Im wyższy jest poziom zaangażowania muzycznego (rs = -0,345; p= 0,006) i innowacyjnych zdolności muzycznych (rs = -0,338; p= 0,007), tym mniejsza występuje tendencja do stosowania zabiegów podwyższania nastroju (ZPN). W przypadku związku między tendencją do stosowania zabiegów obniżania nastroju (ZON) a dwoma skalami doświadczenia muzycznego wykazano dodatni wynik korelacji. Stwierdzono umiarkowaną, dodatnią korelację między strategiami obniżania nastroju (ZON) a reaktywnością emocjonalną na muzykę (rs = 0,400; p= 0,001) i dodatnią, na poziomie tendencji korelację między stosowaniem zabiegów obniżania nastroju (ZON) a innowacyjnymi zdolnościami muzycznymi (rs = 0,259; p= 0,042) oraz reaktywnością behawioralną na muzykę (rs = 0,361; p= 0,004).

Pozostałe wyniki dotyczące związków pomiędzy strategiami regulacji nastroju a doświadczeniem muzycznym nie są zgodne z przyjętymi wcześniej hipotezami, ponieważ oczekiwany związek między czterema wymiarami doświadczenia muzycznego: Oddziaływanie na psychikę (P) (rs = 0,081; p = 0,530), Reaktywność behawioralna na muzykę (R)(rs = 0,187; p= 0,146), Reaktywność emocjonalna na muzykę (A)(rs = 0,065; p= 0,614) i Integracyjna rola muzyki (I) (rs = 0,242; p= 0,058) a zabiegami podwyższającymi nastrój (ZPN) nie został wykazany. Nie wystąpił też związek między stosowaniem zabiegów obniżania nastroju (ZON) a trzema wymiarami doświadczenia muzycznego: Oddziaływanie na psychikę (P) (rs = 0,217; p = 0,090), Zaangażowanie w życie muzyczne (C)(rs = 0,106; p= 0,412) oraz Integracyjna rola muzyki (I)(rs = 0,200; p= 0,120).

Hipoteza H1.2 przewidywała, że im wyższy jest poziom doświadczenia muzycznego, tym występuje wyższa tendencja do stosowania strategii regulacji nastroju muzyką. Sprawdzenie hipotezy nastąpiło po przeprowadzeniu analizy korelacji.

Stwierdzono istotne statystycznie dodatnie korelacje (wskaźnik rho-Spearmana) między doświadczeniem muzycznym a stosowaniem wybranych strategii regulacji nastroju muzyką (p< 0,05).

Wstąpiła dodatnia korelacja reaktywności behawioralnej na muzykę (R), będącej wymiarem doświadczenia muzycznego z dwoma strategiami regulacji nastroju muzyką: Oderwanie(r= 0,255; p= 0,046) i Rozładowanie(r= 0,283; p= 0,026) – odnotowano wynik na poziomie tendencji . Wyniki pokazują, że słabej, rosnącej wartości reaktywności behawioralnej na muzykę towarzyszy wzrost tendencji do korzystania ze strategii regulacji nastroju – Oderwanie i Rozładowanie. Wyniki analiz przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Związek między doświadczeniem muzycznym a strategiami regulacji nastroju muzyką

Analiza danych nie wykazała istotnych związków między pozostałymi skalami doświadczenia muzycznego (Reaktywność emocjonalna na muzykę (A), Oddziaływanie na psychikę (P), Zaangażowanie w życie muzyczne (C), Integracyjna rola muzyki (I), Innowacyjne zdolności muzyczne (M)) a czterema innymi skalami strategii regulacji nastroju muzyką (Rozrywka, Regeneracja, Silne Przeżyciai Przepracowanie Uczuć).

Związek doświadczenia muzycznego z regulacją nastroju w grupach badanych

W celu weryfikacji hipotezy H2, dotyczącej związku między doświadczeniem muzycznym a regulacją nastroju (podwyższania (ZPN)/ obniżania (ZON)), który różni grupy badanych (osoby ze schizofrenią paranoidalną vs.zdrowe), przeprowadzono analizę korelacji (obliczony współczynnikiem Rho-Spearmana). W analizie uwzględniono wyniki dla dwóch grup badanych – klinicznej i kontrolnej.

Sprawdzając hipotezę H2.1, mówiącą, że im wyższy jest poziom doświadczenia muzycznego, tym niższa jest tendencja do stosowania zabiegów podwyższania na-stroju (ZPN) przez osoby ze schizofrenią paranoidalną, wykonano obliczenia, których analizę przedstawia tabela 3 i wykres 1.

Tabela 3. Związek między doświadczeniem muzycznym a strategiami regulacji nastroju (ZPN vs. ZON) w grupach badanych (schizofrenia paranoidalna vs. osoby zdrowe)

 

Wykres 1. Związek między doświadczeniem muzycznym w skalach: Oddziaływanie na psychikę (P), Zaangażowanie w życie muzyczne (C), Innowacyjne zdolności muzyczne (M) a strategią regulacji podwyższającą nastrój (ZPN) w grupie klinicznej (schizofrenia paranoidalna)

Źródło: opracowanie własne.

Analiza korelacji⁵ wykazała istotny statystycznie związek pomiędzy stosowaniem zabiegów podwyższających nastrój (ZPN) a wybranymi wymiarami doświadczenia muzycznego (p< 0,05).

W grupie klinicznej uzyskano ujemną korelację między wynikami skali ZPN a wynikami trzech wymiarów doświadczenia muzycznego: Oddziaływanie na psychikę (P) (rs = -0,366; p = 0,047), Zaangażowanie w życie muzyczne (C) (rs = -0,639; p = 0,001) i Innowacyjne zdolności muzyczne (M) (rs = -0,506; p = 0,004). Miara siły związku między badanymi zmiennymi ma przeciętną wartość, tj. ujemną korelację w grupie klinicznej dla wymiaru doświadczenia muzycznego Oddziaływanie na psychikę (P), a także ujemną, lecz wysoką korelację dla wymiarów: Innowacyjne zdolności muzyczne (M)i Zaangażowanie w życie muzyczne (C). U osób ze schizofrenią paranoidalną wzrostowi wartości opisujących zabiegi podwyższania nastroju (ZPN) współ-towarzyszy odpowiednio przeciętny i wysoki spadek wartości trzech wymiarów doświadczenia muzycznego (P, I, M).

Dla wymiarów doświadczenia muzycznego: reaktywność emocjonalna na muzykę, reaktywność behawioralna na muzykę, integracyjna rola muzyki związek ze strategiami regulacji podwyższania nastroju (ZPN) nie jest istotny statystycznie.

W grupie osób zdrowych nie stwierdzono istotnego statystycznie związku między doświadczeniem muzycznym a stosowaniem zabiegów podwyższania (ZPN) nastroju.

Hipoteza H2.2 przewidywała, że im wyższy jest poziom doświadczenia muzycznego, tym silniejsza jest tendencja do stosowania zabiegów obniżania nastroju (ZON) przez osoby zdrowe. Hipotezę zweryfikowano wskaźnikiem Spearmana, co przedstawia wykres 2.

Wykres 2. Związek między Integracyjną rolą muzyki (I)a strategiami obniżania nastroju (ZON) w grupie kontrolnej

Źródło: opracowanie własne.

W grupie kontrolnej istotny statystycznie (p < 0,05) okazał się związek między stosowaniem strategii obniżającej nastrój (ZON) a doświadczeniem muzycznym w podskali Integracyjna rola muzyki(I) (rs= 0,361; p= 0,042). Miara siły związku między zmiennymi ma dodatnią, przeciętną wartość i oznacza, że rosnącym umiarkowanie wartościom zmiennej zabiegi obniżania nastroju (ZON) towarzyszą umiarkowanie rosnące wartości zmiennej integracyjna rola muzyki. Aspekt tego doświadczenia muzycznego jest związany z kontaktami społecznymi, które odbywają się w czynnościach wykonywania i percepcji muzyki. Z badania wynika, że współistnieje on umiarkowanie pozytywnie ze stanem osób zdrowych, podejmujących strategie mające na celu osłabianie nastrojów pozytywnych i/lub nasilanie nastrojów negatywnych.

W grupie klinicznej nie wykazano istotnego statystycznie związku między tendencją do stosowania zabiegów obniżania nastroju (ZON) a wymiarami doświadczenia muzycznego: Oddziaływanie na psychikę (P) (rs = -0,079; p = 0,678), Zaangażowanie w życie muzyczne (C)(rs= -0,161; p= 0,396) i Innowacyjne zdolności muzyczne (M) (rs= 0,039; p= 0,836).

Związek doświadczenia muzycznego ze strategiami regulacji nastroju muzyką w grupach badanych

W hipotezie H2 oczekiwano, że w grupach badanych istnieje dodatni związek między doświadczeniem muzycznym a stosowaniem strategii regulacji nastroju muzyką. W celu sprawdzenia tych przewidywań przeprowadzono analizę korelacji za pomocą współczynnika rang rho-Spearmana, analogicznie do poprzednich obliczeń.

Poddano weryfikacji hipotezę H2.3 mówiącą, że im wyższy jest poziom doświadczenia muzycznego, tym wyższa wystąpi tendencja do stosowania strategii regulacji muzyką w grupach badanych (osoby ze schizofrenią paranoidalną vs. zdrowe). Wynik analizy prezentuje tabela 4 i wykres 3.

Tabela 4. Związek między doświadczeniem muzycznym a strategią regulacji nastroju muzyką Silne Przeżycia w grupach badanych (schizofrenia vs.osoby zdrowe)

Analiza korelacji wykazała istotne statystycznie związki między doświadczeniem muzycznym a trzema strategiami regulacji nastroju muzyką w grupach badanych (p< 0,05). Uzyskano wynik częściowo zgodny z hipotezą.

W grupie klinicznej analiza wykazała umiarkowaną, dodatnią korelację doświadczenia muzycznego w wymiarze Reaktywność behawioralna na muzykę (R)ze strategią regulacji nastroju Silne Przeżycia(rs = 0,423; p= 0,020). Oznacza to, że w grupie osób ze schizofrenią paranoidalną umiarkowanie rosnącym wartościom reaktywności behawioralnej na muzykę towarzyszy przeciętny wzrost wartości zmiennej strategia regulacji nastroju muzyką w wymiarze Silne Przeżycia. U osób ze schizofrenią nie wykazano związku między doświadczeniem a pozostałymi strategiami nastroju muzyką: Ode-rwanie (rs = 0,046; p= 0,808), Przepracowanie Uczuć (rs = 0,318; p= 0,087), Rozładowanie (rs = -0,230; p= 0,221),Regeneracja (rs = 0,274; p= 0,144) oraz Rozrywka (rs = 0,216; p= 0,251).

W grupie kontrolnej wynik analizy potwierdził, że istnieje umiarkowana, dodatnia korelacja wymiaru doświadczenia muzycznego Reaktywność behawioralna na muzykę (R)ze strategią regulacji nastroju muzyką Rozładowanie(rs = 0,463; p= 0,008). W grupie osób zdrowych umiarkowanie rosnącym wartościom motorycznej (behawioralnej) odpowiedzi organizmu na zewnętrzny bodziec muzyczny współtowarzyszy przeciętny wzrost wartości dla tendencji do stosowania strategii regulacji nastroju muzyką Rozładowanie. Ponadto potwierdzone zostało przewidywanie, że u osób zdrowych wystąpi przeciętna, dodatnia korelacja wymiaru doświadczenia muzycznego Innowacyjne zdolności muzyczne (M) ze strategią regulacji nastroju muzyką Oderwanie(rs = 0,369; p= 0,038) nakierowaną na ekspresję emocji (gra na instrumencie i słuchanie muzyki) oraz chwilowe pozbycie się negatywnego doświadczenia emocjonalnego o dużym nasileniu.

Wykres 3. Związek między doświadczeniem muzycznym a stosowaniem strategii regulacji nastroju muzyką – Rozładowanie(w grupie klinicznej) i Oderwanie (w grupie kontrolnej)

Źródło: opracowanie własne.

U osób zdrowych umiarkowanemu wzrostowi wartości innowacyjnych zdolności muzycznych towarzyszy przeciętny wzrost tendencji do stosowania strategii regulacji nastroju Oderwanie ukierunkowanej na słuchanie przyjemnej muzyki, która pozwala na oderwanie myśli od nieprzyjemnego stanu własnej depresyjności z prze-jawami gniewu i/lub smutku. U osób zdrowych nie wykazano związku między do-świadczeniem a pozostałymi strategiami nastroju muzyką: Silne Przeżycia(rs = -0,062; p= 0,734), Przepracowanie Uczuć (rs = 0,166; p= 0,363), Rozrywka (rs = 0,151; p= 0,410) oraz Regeneracja (rs = 0,105; p= 0,568).

Podsumowując, w analizie uzyskano wynik częściowo zgodny z hipotezą. Potwierdzona została w grupie osób ze schizofrenią umiarkowana, dodatnia korelacja doświadczenia muzycznego z jedną strategią regulacji nastroju – Silne Przeżycia (rs = 0,423; p= 0,020), a także korelacja doświadczenia muzycznego z dwoma strategiami regulacji nastroju muzyką – Rozładowanie (rs = 0,463; p = 0,008) i Oderwanie (rs = 0,369; p= 0,038) w grupie osób zdrowych. U osób ze schizofrenią paranoidalną ujawniona została umiarkowana tendencja do korzystania ze strategii regulacji muzyką (Silne Przeżycia), która umożliwia im poprawienie nastroju przez słuchanie i wykonanie muzyki dostarczającej silnych, emocjonalnych przeżyć. U osób zdrowych pojawiają się dwie umiarkowane tendencje do poprawiania własnego nastroju przez: a) korzystania ze strategii z muzyką, która umożliwia im podczas grania na instrumencie i słuchania odpowiednio dobranej muzyki pozbycie się silnego doświadczenia emocjonalnego odczuwanego jako negatywne (Rozładowanie) i pozwala na uwolnienie emocji; b) posługiwania się strategią słuchania przyjemnej muzyki, która pozwala na oderwanie myśli od nieprzyjemnego stanu własnej depresyjności z przejawami gniewu i/lub smutku (Oderwanie).

Nie wykazano istotnego statystycznie związku między doświadczeniem muzycznym a pozostałymi strategiami regulacji nastroju muzyką: a) w grupie osób ze schizofrenią: Rozrywka (rs = 0,151; p = 0,410), Regeneracja (rs = 0,105; p = 0,568), Oderwanie (rs = 0,046; p= 0,808), Przepracowanie Uczuć (rs = 0,318; p= 0,087) i Rozładowanie (rs = -0,230; p = 0,221); b) w grupie osób zdrowych: Silne Przeżycia (rs = -0,062; p= 0,734), Przepracowanie Uczuć (rs = 0,166; p= 0,363), Rozrywka (rs = 0,151; p= 0,410) i Regeneracja (rs = 0,105; p= 0,568).

Związek poziomu wykształcenia z doświadczeniem muzycznym (w grupach badanych)

W celu sprawdzenia hipotezy H3 stwierdzającej, że istnieje związek między poziomem wykształcenia a wymiarem doświadczenia muzycznego w grupie osób ba-danych polegający na tym, że: H3.1. Im wyższy jest poziom wykształcenia, tym wyższa jest wartość doświadczenia muzycznego u osób badanych; H3.2. Im wyższy jest poziom wykształcenia osób ze schizofrenią paranoidalną, tym niższa występuje wartość poziomu doświadczenia muzycznego w wymiarze Integracyjna rola muzyki (I). Do zweryfikowania tych hipotez (H3.1 i H3.2) wykorzystano korelację rang Spearmana, a wyniki analiz przedstawiono w tabelach 5 i 6 oraz na wykresie 4.

Tabela 5. Związek między poziomem wykształcenia a doświadczeniem muzycznym

Z analizy danych wynika, że istnieje istotna statystycznie (p< 0,05) na poziomie tendencji dodatnia korelacja poziomu wykształcenia badanych osób z ich doświadczeniem muzycznym (rs = 0,273; p= 0,032). Słabo wzrastającej wartości poziomu wy-kształcenia u badanych osób współtowarzyszy malejąca tendencja do korzystania z doświadczenia muzycznego.

W przypadku przewidywania dotyczącego związku między poziomem wy-kształcenia a doświadczeniem muzycznym w grupach badanych (H3.2) analiza ko-relacji rang wykazała, że w u osób ze schizofrenią istnieje jeden istotny statystycznie związek w podobieństwie zachowywania się zmiennych. W grupie klinicznej związek między poziomem wykształcenia a wymiarem doświadczenia muzycznego Integracyjna rola muzyki (I)jest istotny statystycznie (p< 0,001).

Tabela 6. Związek poziomu wykształcenia a doświadczeniem muzycznym w grupach badanych

 

Wykres 4. Związek między poziomem wykształcenia a doświadczeniem muzycznym w grupie klinicznej

Źródło: opracowanie własne.

W grupie osób ze schizofrenią paranoidalną miara siły związku między wymiarem doświadczenia muzycznego Integracyjna rola muzyki (I), a poziomem wykształcenia ma przeciętną wartość, przy ujemnej korelacji (rs = -0,480; p= 0,007). Oznacza to, że wzrostowi poziomu wykształcenia u osób z rozpoznaniem schizofrenii paranoidalnej towarzyszy umiarkowanie malejąca wartość integracyjnej roli muzyki. Negatywna zależność między analizowanymi zmiennymi wykazana w analizie korelacji wskazuje, że wyższemu poziomowi wykształcenia w grupie klinicznej współtowarzyszy zmniejszanie się tendencji do stosowania strategii regulacji nastroju opartej na integracyjnej roli muzyki (rs = -0,480; p= 0,007).

Wnioski z badań i dyskusja

Wynik przedstawionych rezultatów wskazuje, że niektóre aspekty doświadczenia muzycznego mają związek zarówno z częstością stosowania zabiegów regulacji nastroju (obniżania/podwyższania), jak i z wybranymi strategiami regulacji nastroju muzyką. Zgodnie z przyjętymi założeniami stwierdzono różnice w występowaniu związków między analizowanymi zmiennymi w badanych grupach.

Z przeprowadzonych badań można wstępnie przedstawić następujące wnioski odnoszące się do związków między analizowanymi zmiennymi w grupie osób z rozpoznaniem schizofrenii paranoidalnej (grupie klinicznej):

1. Związek doświadczenia muzycznego ze strategiami regulacji nastroju jest częściowo zgodny z hipotezą.

1. Związek tendencji do korzystania z zabiegów regulacji nastroju w skali Za-biegi Podwyższania Nastroju (ZPN)z doświadczeniem muzycznym jest istotny (p< 0,05) dla trzech aspektów tego doświadczenia: Oddziaływanie na psychikę (P), Zaangażowanie w życie muzyczne (C)i Innowacyjne zdolności muzyczne (M). Wynik sugeruje, że u osób cierpiących na schizofrenię wzrostowi wartości opisujących skalę Zabiegi Podwyższania Nastroju (ZPN)towarzyszy umiarkowany spadek wymiarów doświadczenia muzycznego w kontekście oddziaływania na psychikę i zaangażowania w życie muzyczne oraz wysoki spadek aspektu innowacyjnych zdolności muzycznych. Przy umiarkowanej tendencji do nasilania nastrojów pozytywnych i/lub osłabiania nastrojów negatywnych występuje rzadsza skłonność do korzystania z kreatywnego aspektu uzdolnień muzycznych. Umiarkowanie też rzadziej występuje doświadczanie aspektu muzyki, który subiektywnie umiejscawia ją w praktyce wykonawczej i odbiorczej oraz jako formę pozytywnego oddziaływania na psychikę.
2. Związek tendencji do stosowania zabiegów regulacji nastroju w skali Zabiegi Obniżania Nastroju (ZON) z doświadczeniem muzycznym jest statystycznie istotny (p < 0,05) dla dwóch aspektów tego doświadczenia, wykazując: a) umiarkowaną, dodatnią korelację ZON z reaktywnością emocjonalną na muzykę oraz b) słabą, dodatnią korelację ZON z innowacyjnymi zdolnościami muzycznymi i z reaktywnością behawioralną na muzykę. Mając umiarkowaną tendencję do obniżenia nastroju pozytywnego przez: a) osłabianie nastrojów pozytywnych i b) nasilanie nastrojów negatywnych u osób tych jest wykazana częściej relacja ujawniająca ich skłonność do korzystania z aspektu muzyki, który ją wiąże z reaktywnością emocjonalną. Fakt ten wzmacnia przekaz z wyników podający, iż podobny związek zachodzi w kontekście reaktywności behawioralnej na muzykę. Rola muzyki w tym aspekcie ludzkiego doświadczenia jest potwierdzona w badaniach, gdy pod-miotem zainteresowania są osoby z depresją (Werner, Swope, Heide, 2009). Korzystanie z muzyki może być nieadaptacyjną formą samoregulacji nastroju, czyli pogłębiać stan smutku. Wówczas stanowi przedmiot badań w aspekcie ruminacji, które są typowe dla depresji (Garrido i Schubert, 2013). Badacze informują przy tym, że dokładność postrzegania emocji w muzyce różnicuje ludzi, jednak ogólna percepcja emocji smutku i radości jest zazwyczaj rozpoznawana przez słuchaczy (Juslin, Laukka, 2004). Zmiana nastroju, na-stępująca bez udziału muzyki (ZON), reprezentuje typ strategii o charakterze behawioralnym, które są związane z bodźcami płynącymi z otoczenia i stanowią formę koncentrowania się na określonej sytuacji lub na nastroju (Nowicka, 2012). W modelu R.J. Larsena (2000) strategie behawioralne skon-centrowane na sytuacji są działaniami nakierowanymi na problem – tworze-nie rozwiązań i planów na przyszłość, a także opartymi na zachowaniach typu wycofywanie się, unikanie i/lub ucieczka. Uzupełniając, strategie behawioralne skoncentrowane na nastroju są działaniami określonego typu: nagradzaniem siebie przyjemnymi doznaniami (np. w kontakcie z muzyką), wyrażaniem i wentylowaniem emocji, ale także wstrzymywaniem ich ekspresji. Odbiega to od poznawczego modelu strategii regulacji nastroju, które są również skoncentrowane na sytuacji lub nastroju, lecz przywołują skojarzenia z: reinterpretacją sytuacji i nadmierną wrażliwością na fatalizm, fantazjowaniem w marzeniach, wypieraniem myśli o samopoczuciu, traktowaniem nastroju w kategoriach informacji (Larsen, 2000). Ujawnienie w niniejszym badaniu (u osób chorych) pozytywnej korelacji strategii behawioralnych obecnych w zabiegach obniżania nastroju (ZON) w związku z reaktywnością behawioralną na muzykę stanowi wątek wymagający dalszego empirycznego sprawdzenia na liczniejszej próbie badawczej. Interesująca jest ich korelacja (na poziomie tendencji) z rolą muzyki w doświadczeniu człowieka, które postrzegane jest w kontekście muzycznego bodźca stymulującego zachowania. Badania wykazują, że bodźce muzyczne pozwalają słuchaczom na reaktywną odpowiedź behawioralną (behavioral response to music). Przejawem emocjonalno-cielesnej odpowiedzi na muzykę w sferze fizjologii są zachowania określane jako: kołysanie się, „dreszcze”, „gęsia skórka” – pojawiające się w sytuacji przyjemności słuchania (Blood, Zatorre, 2001). Zaliczyć można do nich także spontaniczny ruch ciała czy wokalizacje (O’Kelly i in., 2013). Słuchanie muzyki, które uwalnia neuroprzekaźniki (np. dopaminę czy endorfiny), pozwala jednostce na przeżywanie przyjemności. Mechanizm ten pojawia się dość wcześnie w rozwoju: niemowlę w sposób cielesny reaguje na słuchany materiał o charakterze muzycznym, który jest wypełniony wokalizacjami w relacji z najbliższą osobą (np. matką) (Zentner, Eerola, 2010). U osób ze schizofrenią tendencja do osłabiania nastrojów pozytywnych i nasilania nastrojów negatywnych nieznacznie pojawia się w korelacji z tendencją do tego typu behawioralnej odpowiedzi na stymulację bodźcem muzycznym. Modyfikacja poziomu energetycznego drogą fizjologicznych i behawioralnych reakcji organizmu jest połączona zazwyczaj ze słuchaniem głośnej muzyki i ruchem, czynnym wykonaniem muzyki (np. gra na instrumencie, śpiew, taniec) (Saarikallio, Erkkilä, 2007). Emocjonalny i behawioralny kontekst reakcji na muzyczny bodziec idzie w parze z próbą zmiany nastroju i samopoczucia na poziomie walencji lub energii, określających emocje z perspektywy procesów psychicznych istniejących w psychologii, oraz percepcji, opisującej muzykę z pozycji wartości estetycznych. Z kolei reaktywne przeżywanie stanów emocjonalnych związanych z muzyką (Koelsch, 2005; Saarikallio, Erkkilä, 2007; Gabrielsson, Lindström, 2010; Zentner, Eerola, 2010) umiarkowanie pozytywnie koreluje z reakcjami behawioralnymi, obecnymi w doświadczeniu muzycznym u ludzi. Subiektywne do-świadczenie emocjonalne wzbudzane muzyką (affective response) mieści się w założeniach koncepcji regulacji nastroju muzyką, która uwzględnia pojawianie się reakcji fizjologicznych, współbrzmiących ze stanem emocji przeżywanych podczas słuchania muzyki.
3. Pozostałe wyniki dotyczące związków pomiędzy strategiami regulacji nastroju (podwyższania (ZPN)/ obniżania (ZON)) a doświadczeniem muzycznym nie są zgodne z przyjętymi wcześniej hipotezami, ponieważ: a) oczekiwany związek między czterema wymiarami doświadczenia muzycznego: oddziaływa-nie na psychikę, reaktywność behawioralna na muzykę, reaktywność emocjonalna na muzykę, integracyjna rola muzyki a zabiegami podwyższającymi nastrój (ZPN) nie został wykazany; b) przewidywany związek między wy-miarami doświadczenia muzycznego: oddziaływanie na psychikę, zaangażowanie w życie muzyczne oraz integracyjna rola muzyki a zabiegami obniżania nastroju (ZON) nie został potwierdzony.

2. Związek doświadczenia muzycznego ze strategiami regulacji nastroju muzyką jest częściowo potwierdzony (p< 0,05).

1. Potwierdzona została umiarkowana, dodatnia korelacja reaktywności behawioralnej na muzykę ze strategią regulacji nastroju Silne Przeżycia. W grupie osób ze schizofrenią (paranoidalną) ujawniono umiarkowaną tendencję do stosowania strategii regulacji muzyką, która umożliwia im poprawę nastroju podczas słuchania i wykonywania muzyki dostarczającej silnych, emocjonalnych przeżyć. W strategii tej zakłada się, że intensywność emocjonalnego odczuwania w kontakcie z muzyką jest spowodowana przez oddziaływa-nie takimi formami aktywności muzycznych, które są realizowane zarówno w samotności, jaki i przy współuczestnictwie innych osób. Reaktywność behawioralna na muzykę, korelując przeciętnie, lecz pozytywnie ze strategią regulacji nastroju Silne Przeżycia, kieruje uwagę na rolę intensywnych emocji we wzmacnianiu doświadczeń zachodzących przy udziale muzyki, które manifestują się w postaci behawioralnych reakcji na muzykę. U osób w grupie klinicznej przeciętnemu nasilaniu się reaktywnej odpowiedzi organizmu na stymulację bodźcem muzycznym, która jest obecna w zachowaniu, towarzyszy rosnąca skłonność do posługiwania się w regulacji nastroju intensywnym doświadczaniem emocji przy udziale muzyki. Czynności łączone z wykonywaniem muzyki, jak np. ruch (taniec), gra na instrumencie, śpiew i/lub aktywne słuchanie głośnej muzyki korelują u osób ze schizofrenią z pojawianiem się tendencji do doświadczania intensywnych przeżyć. Są one wyrażane przez słuchanie smutnej muzyki (Saarikallio, Erkkilä, 2007) i mogą być generowane przez doświadczenia lub wydarzenia życiowe o ujemnym nasileniu w kategorii walencji.
2. Nie wykazano istotnego statystycznie związku między doświadczeniem muzycznym a pozostałymi strategiami regulacji nastroju muzyką: Rozrywka, Re-generacja, Oderwanie, Przepracowanie Uczuć oraz Rozładowanie.

3. Potwierdzony został istotny statystycznie związek między poziomem wykształcenia a wymiarem doświadczenia muzycznego, tj. Integracyjna rola muzyki (I) (p < 0,001). Umiarkowana, ujemna korelacja poziomu wykształcenia z wymiarem doświadczenia muzycznego integracyjna rola muzyki potwierdza sugestię mówiącą, że u osób w grupie klinicznej wzrostowi poziomu wykształcenia towarzyszy zmniejszanie się tendencji do używania strategii regulacji nastroju opartej na integracyjnej roli muzyki.

Z przeprowadzonych badań wstępnie można wyodrębnić także następujące wnioski odnoszące się do związku między analizowanymi zmiennymi w grupie osób zdrowych:

1. Związek doświadczenia muzycznego ze strategiami regulacji nastroju muzyką jest częściowo zgodny z hipotezą.

1. Potwierdzona została umiarkowana, dodatnia korelacja wymiaru doświadczenia muzycznego Reaktywność behawioralna na muzykę (R) ze strategią regulacji nastroju muzyką poprawiającą nastrój Rozładowanie (p < 0,05). Strategia ta nakierowana jest na słuchanie muzyki, która uwalnia u osoby negatywne emocje typu: gniew, smutek oraz depresyjność. Umiarkowanie rosnącym wartościom motorycznej (behawioralnej) odpowiedzi organizmu na zewnętrzny bodziec muzyczny towarzyszy przeciętny wzrost wartości dla tendencji do stosowania strategii regulacji nastroju muzyką Rozładowanie (Discharge). Korzystając z niej, osoba samotnie słucha muzyki (agresywnej) i gra okazjonalnie na instrumencie, co daje jej poczucie realizacji silnego do-świadczenia emocjonalnego poprzez jego indywidualną ekspresję. Istnieje możliwość, iż przy takiej korelacji zmiennych formy muzykoterapii o podejściu behawioralnym (Behavioral Music Therapy), np. włączanie do terapii zasad uczenia się i wzmocnień lub elementy muzycznej desensytyzacji (Madsen, Madsen, 1968), są wskazane do empirycznych badań pod kątem form profilaktycznego oddziaływania muzyką na jednostkę/grupę w sytuacji słuchania muzyki lub realizowania innych aktywności muzycznych.
2. Potwierdzona została ponadto przeciętna, dodatnia korelacja wymiaru do-świadczenia muzycznego Innowacyjne zdolności muzyczne (M) ze strategią regulacji nastroju muzyką Oderwanie (Diversion) (p < 0,05) nakierowaną na ekspresję emocji i pozbycie się negatywnego doświadczenia emocjonalnego o dużym nasileniu podczas gry na instrumencie i/lub słuchania muzyki. Umiarkowanemu wzrostowi wartości innowacyjnych zdolności muzycznych towarzyszy przeciętny wzrost tendencji do stosowania strategii regulacji, która pozwala na oderwanie myśli od nieprzyjemnego stanu własnej depresyjności z przejawami gniewu i/lub smutku. Kreatywny kontekst doświadczania muzyki, który jest reprezentowany przez zdolności o charakterze innowacyjnym i twórczym, łączy się z tendencją do stosowania strategii (w samotności vs. w towarzystwie), która pozwala na oderwanie myśli od negatywnego nastroju przez obcowanie z przyjemną, pozytywną i lubianą muzyką. Badania pozwalają na stwierdzenie, że estetyczny bodziec, jakim jest muzyka, może powodować u ludzi uwalnianie się substancji chemicznych, jak dopamina (Salimpoor i in., 2011). Emocjonalne pobudzenie wywołane słuchaniem przyjemnej muzyki może współwystępować z sytuacją, w której osoby zdrowe uczestniczą w doświadczeniu muzycznym, mającym charakter twórczy i innowacyjny. Towarzyszy temu psychologiczna zasada, stosowana w muzyce, polegająca na początkowym wzbudzaniu określonego złożonego wzorca melodyczno-harmonicznego, a następnie konsekwentnym unikaniu go (złamaniu go). To sprawia, że nic w muzyce nie staje się oczywiste. Słuchacz pozostaje naprzemiennie w stanie oczekiwania na muzyczne zdarzenie i zaskoczenia, gdy ono nie następuje. Im dłużej słuchacz pozostaje w poczuciu zaprzeczenia tego wzorca tonalnego, tym uwalnia większe reakcje emocjonalne, gdy wzór tonalny powraca. Dostosowanie się neuronów przewodzących dopaminę do tej zmienności daje w efekcie element niepewności w muzyce, który zapobiega znudzeniu słuchacza i przynosi przyjemne doświadczenie (Meyer, 1956).
3. Nie wykazano istotnego statystycznie związku między doświadczeniem muzycznym a pozostałymi strategiami regulacji nastroju muzyką: Silne Prze-życia, Przepracowanie Uczuć, Rozrywka oraz Regeneracja.
4. Nie wykazano też istotnego statystycznie związku między poziomem wykształcenia a doświadczeniem muzycznym w grupie osób zdrowych.

Prezentowane badanie o charakterze empirycznym pozwala na przedstawienie wniosku, w którym stwierdza się ujawnienie ogólnego związku doświadczenia muzycznego z regulacją nastroju i z regulacją nastroju muzyką w taki sposób, że:

1. Potwierdzony został częściowo ogólny związek między doświadczeniem muzycznym a stosowaniem strategii regulacji nastroju (subiektywna częstość stosowania zabiegów podwyższania/obniżania nastroju) (p< 0,05).

1. Potwierdzona została umiarkowana, ujemna korelacja zabiegów podwyższania nastroju (ZPN) z dwoma wymiarami doświadczenia muzycznego: za-angażowanie w życie muzyczne i innowacyjne zdolności muzyczne.
2. Potwierdzona została dodatnia korelacja zabiegów obniżania nastroju (ZON) z doświadczeniem muzycznym w trzech wymiarach: a) reaktywność emocjonalna na muzykę – umiarkowana, dodatnia korelacja; b) innowacyjne zdolności muzyczne – dodatnia korelacja na poziomie tendencji i c) reaktywność behawioralna na muzykę.
3. Nie potwierdzono związków między doświadczeniem muzycznym a stosowaniem strategii regulacji nastroju: a) zabiegi podwyższające nastrój (ZPN) a doświadczenie muzyczne w czterech wymiarach: oddziaływanie na psychikę, reaktywność behawioralna na muzykę, reaktywność emocjonalna na muzykę i integracyjna rola muzyki; b) zabiegi obniżające nastrój (ZON) a do-świadczenie muzyczne w trzech wymiarach: oddziaływanie na psychikę, za-angażowanie w życie muzyczne i integracyjna rola muzyki.

2 .Potwierdzona częściowo została dodatnia korelacja między doświadczeniem muzycznym a stosowaniem wybranych strategii regulacji nastroju muzyką (p< 0,05) polegająca na tym, że:

1. Na poziomie tendencji rosnącej wartości reaktywności behawioralnej na muzykę towarzyszy wzrost tendencji do korzystania z dwóch strategii regulacji nastroju – Oderwanie i Rozładowanie. Behawioralna odpowiedź na muzykę jest w nieznacznej relacji ze strategiami zmiany nastroju, w których z jednej strony muzyka percypowana w walencji pozytywnej pozwala oderwać się osobie od przykrych myśli i negatywnych emocji, a z drugiej – muzyka o dużym zasobie dynamiki, głośności, energii i ekspresji pozwala rozładować nagromadzone ujemne emocje.
2. Nie potwierdzono związku między pozostałymi skalami doświadczenia muzycznego (reaktywność emocjonalna na muzykę, oddziaływanie na psychikę, zaangażowanie w życie muzyczne, integracyjna rola muzyki, innowacyjne zdolności muzyczne) a czterema innymi skalami strategii regulacji nastroju muzyką (Rozrywka, Regeneracja, Silne Przeżycia i Przepracowanie Uczuć).

3. Potwierdzony został związek poziomu wykształcenia z doświadczeniem muzycznym (p < 0,05). Ujawniono na poziomie tendencji dodatnią korelację poziomu wykształcenia badanych osób z ich doświadczeniem muzycznym. Słabo wzrastającej wartości poziomu wykształcenia u badanych osób współtowarzyszy malejąca tendencja do korzystania z doświadczenia muzycznego.

Uzyskane rezultaty nie pozwalają na jednoznaczne stwierdzenie, czy związek między doświadczeniem muzycznym (traktowanym jako czynnik oznaczający różnorodność aktywności odnoszących się do muzyki) a zabiegami regulacji nastroju i strategiami regulacji nastroju muzyką jest określony na poziomie różnic indywidualnych w odmienny sposób opisujący grupy badanych osób. Wynik wstępnej weryfikacji badanych zmiennych stwarza możliwość planowania kolejnych badań, które w bardziej zintensyfikowany sposób mogłyby analizować badane związki. W dalszej perspektywie poddaje myśl o poszukiwaniu między tymi zmiennymi zależności przyczynowo-skutkowych, które mogłyby charakteryzować inne grupy ba-danych osób (np. muzyków i nie-muzyków).