Michał Danek, Ewa Danek, Janusz Danek Wpływ muzyki na odczuwanie bólu, lęku i depresji oraz jakość życia u ludzi z problemami bólowymi różnego pochodzenia

Wprowadzenie

Muzyka jest dziedziną sztuki, która szczególnie silnie związana jest z biologiczną naturą człowieka. jej wpływ na organizm jest wielopłaszczyznowy. Muzyka aktywizuje czynności fizjologiczne (w tym wegetatywne) oraz może wpływać na wiele procesów zachodzących w organizmie człowieka, również na poziomie komórkowym (Lestard Ndos i in., 2013; Calcaterra i in., 2014; Krabs i in., 2015). Prezentacja bodźców muzycznych aktywizuje wybrane obszary mózgowe, w tym strefy limbiczne i paralimbiczne (Chapin i in., 2010; Trost i in., 2015). Potwierdziły to badania na modelach zwierzęcych (Akiyama, Sutoo, 2011).

Muzyka wzbudza i steruje emocjami człowieka (Baltes i in., 2011; Miu, Baltes, 2012; Droit-Volet i in., 2013). jej relaksacyjne działanie sprowadza się do przeciwdziałania przeżyciom i reakcjom, które są związane z napięciem określonych grup mięśniowych oraz przeżywania stanów wewnętrznego rozluźnienia, uspokojenia. Sprzyja to akceptacji samego siebie i sytuacji oraz pozbycia się reakcji lękowej, co jest ważne w wielu problemach medycznych (Good i in., 2010; Warth i in., 2014; Schneider i in., 2015).

Muzyka moduluje odczuwanie bólu poprzez wpływ na aktywność wybranych obszarów tłumienia bólu (Hauck i in., 2013; Dobek iin., 2014).

Ból w swej definicji jest wrażeniem psychosomatycznym (doświadczeniem subiektywnym) powstającym pod wpływem bodźców bólowych. Ból jest zjawiskiem niejednorodnym i rozróżnia się wiele jego rodzajów. W klasyfikacji neurofizjologicznej rozróżniamy ból receptorowy - nocyceptywny, będący efektem podrażnienia specjalnej klasy receptorów zwanych nocyceptorami oraz niereceptorowy neuropatyczny, który powstaje w wyniku ucisku, zniszczenia lub dysfunkcji określonych struktur układu nerwowego (mózg-u, rdzenia kręgowego, nerwów obwodowych). Innym przykładem bólu neuropatycznego jest ból pooperacyjny, który może być efektem chirurgicznego uszkodzenia, ucisku lub niedokrwienia struktur nerwowych. Ból pooperacyjny, szczególnie przetrwały rzadko jednak przyjmuje formę bólu psychogennego (Szczudlik i in., 2014).

Przy braku tła fizycznego ból przyjmuje formę bólu psychogennego (tu pierwotna przyczyna leży w sferze psychicznej). Ból psychogenny, określany w klasyfikacji DSM-V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) jako chroniczne zaburzenie bólowe (pain disorder) zalicza się do tzw. zaburzeń somatoformicznych (somatoform disorder) i pojawia się w związku z konfliktem emocjonalnym lub problemami psychospołecznymi. Ból psychogenny jest bardzo trudny do rozpoznania ze względu na możliwość symulowania dolegliwości. Ból dzielimy również na ostry i przewlekły, przy czym ten ostatni jest zjawiskiem bardziej złożonym, o wielokierunkowej etiopatogenezie. Długo utrzymujący się ból wpływa niekorzystnie na cały organizm i determinuje wiele reakcji emocjonalnych, w tym lęk, depresję, gniew i strach (Riley i in., 2001).

Lęk (odczuwalny i domniemany) to negatywny stan emocjonalny związany z przewidywaniem nadchodzącego, z zewnątrz lub pochodzącego z wewnątrz organizmu, niebezpieczeństwa, objawiający się jako niepokój, uczucie napięcia, skrępowania i zagrożenia. W pojęciu kategorialnym lęk może być chwilowym, przemijającym stanem emocjonalnym (state - anxiety) oraz utrzymującą się, trwałą cechą osobowości, wyrażoną gotowością do reagowania lękiem w pewnych sytuacjach - jako cecha (trait - anxiety) (Ladd, Gabrieli, 2015). Lęk jest częstym zaburzeniem emocjonalnym obserwowanym w wielu problemach medycznych (Shabanloei i in., 2010 ; Nilsson, 2012 ; Parlar i in., 2015). Między bólem wyrażonym w NRC (Numeric Rating Scale for Pain) a lękiem wyrażonym w FAS (Faces Anxiety Scale) i HAM-A (Hamilton Anxiety Rating Scale) istnieje korelacja, co wykazano u krytycznie chorych na oddziałach intensywnej opieki medycznej - ICU (Intensive Care Unit) (Oh i in., 2015). Zaburzenia depresyjne (endo- i egzogenna depresja) to zespół objawów depresyjnych występujących w przebiegu zaburzeń nastroju. Według klasyfikacji ICD-10 (International Classification of Diseases and Related Health Problems 10) wyróżnia się szereg zaburzeń depresyjnych, w tym organiczne zaburzenia depresyjne, które mogą być wywołane, między innymi, przez różne stany związane z chorobami somatycznymi lub układowymi. U chorych z zaburzeniami depresyjnymi stwierdza się bóle różnego rodzaju (Doering i in., 2015; Howe, Robinson, Sullivan, 2015; Klinedinst i in., 2015).

Odsetek osób odczuwających ból narasta wraz z wiekiem a sukcesy terapeutyczne w tej dziedzinie są niewielkie. Wielu pacjentów jest niezadowolonych z leczenia, nawet wówczas, gdy różne leki o działaniu przeciwbólowym są wspomagane (szczególnie przy złożonym procesie bólowym) lekami przeciwlękowymi, przeciwdepresyjnymi, podwyższającymi próg tolerancji na ból. W terapii bólu stosuje się także różne metody psychologiczne (psychoedukację, terapię behawioralną, hipnozę/hipnoanalgezję) oraz metody alternatywne, do których niewątpliwie należy także terapia muzyką (Hosseini, Bagheri, Honarparvaran, 2013; Bulaj, 2014; Meyer i in., 2015; Ong, Zautra, Reid, 2015).

Istotna rola terapii muzyką sprowadza się również, a może szczególnie do związku muzyki z dobrostanem/zdrowiem i jakością życia człowieka. jest więc wykorzystaniem muzyki i/lub jej elementów (dźwięku, rytmu, melodii i harmonii) do osiągnięcia wewnętrznej równowagi organizmu oraz lepszej integracji intrai interpersonalnej, a w konsekwencji lepszej jakości życia. W medycynie człowieka jakość życia sprowadza się do pojęcia jakości życia uwarunkowanej zdrowiem pacjenta. Badania nad jakością życia u ludzi chorych dotykają wielu aspektów, w tym przebiegu choroby somatycznej lub psychicznej oraz leczenia, opieki holistycznej, a także procesu rehabilitacji (Korhan i in., 2014; Altenmiiller, Schlaug, 2015; Johannessen, Garvik, 2015; Potvin, Bradt, Kesslick, 2015; Schneider i in., 2015; Sunitha-Suresh i in., 2015).

Celem niniejszego opracowania było omówienie, na podstawie najnowszych (2010-2015) doniesień naukowych będących w zasobach PubMed, wpływu muzyki na odczuwanie bólu oraz na przejawy lęku, depresji i na jakość życia u osób, u których stwierdzono problemy bólowe o różnej etiologii. Powyższe zagadnienia zostały omówione (tabele 1-6) w następujących układach: muzyka - ból; muzyka ból, lęk i depresja; muzyka - ból i lęk w diagnozowaniu medycznym; muzyka - ból i leczenie przeciwbólowe; muzyka - ból i jakość życia pacjentów.  

Muzyka - ból

Tabela 1. Wpływ muzyki na odczuwanie bólu różnego pochodzenia

Muzyka - ból, lęk i depresja

Tabela 2. Wpływ muzyki na ból różnego pochodzenia oraz na przejawy lęku

Muzyka - ból i lęk w diagnozowaniu medycznym

Muzyka - ból i leczenie przeciwbólowe

Tabela 5. Wpływ muzyki na odczuwanie bólu i leczenie przeciwbólowe

Muzyka - ból i jakość życia pacjentów

Tabela 6. Wpływ muzyki na ból różnego pochodzenia oraz na jakość życia pacjentów

Podsumowanie

Terapeutyczne zastosowanie muzyki sprowadza się do jej wykorzystania w zakresie wielu działań medycznych, zmierzających do przywrócenia równowagi homeostatycznej osób dotkniętych chorobą i/lub poprawy ich jakości życia. W to wpisuje się również oddziaływanie muzyki na odczuwanie bólu przez człowieka. W pierwszej grupie analizowanych przypadków (muzyka - ból) wykazano pozytywny wpływ muzyki na odczuwanie bólu u 95% badanych osób (tabela 1). W drugiej grupie (muzyka - ból, lęk i depresja) muzyka wpływała korzystnie na ból u 86% i odczuwanie lęku u 83% badanych osób (tabela 2) oraz na ból, lęk i odczuwanie depresji u 100% badanych osób (tabela 3). Odnotowano także korzystny wpływ muzyki w trzeciej grupie omawianych przypadków (muzyka - ból i lęk w diagnozowaniu medycznym) na odczuwanie bólu i lęku, odpowiednio u 93% i 92% badanych osób (tabela 4) oraz w czwartej grupie problemowej (muzyka - ból i leczenie przeciwbólowe) na ból i leczenie przeciwbólowe u 90% badanych osób (tabela 5). Muzyka miała również swój pozytywny wpływ na modulację/redukcję bólu u 100% pacjentów oraz na jakość życia u 71-78% pacjentów, ze wszystkich grup muzycznych uczestniczących w badaniach (tabela 6).

W powyższych badaniach najczęściej stosowano samą muzykę, którą słuchano (przez słuchawki lub głośniki) indywidualnie lub grupowo (Bauer i in., 2011; Kulkarni i in., 2012; Yeo i in., 2013; Zhang i in., 2014; Simavli i in., 2014b; Bradt i in., 2015) oraz muzykoterapię (Madson, Silverman, 2010; Warth i in., 2014; Bradt i in., 2015), z wykorzystaniem zestawu utworów opracowanych przez ekspertów muzycznych (Calcaterra i in., 2014; Parlar Kilic i in., 2015). Brano również pod uwagę preferencje i wykształcenie muzyczne pacjentów (Danhauer i in., 2010). W badaniach stosowano różne gatunki muzyki (pop, muzykę poważną, gospel, country, jazz), najczęściej o charakterze spokojnym oraz muzykę relaksacyjną i medytacyjną (Graversen, Sommer, 2013; Hosseini, Bagheri, Honarparvaran, 2013; Bergomi i in., 2014; Burrai, Micheluzzi, Bugani, 2014; Garza-Villarreal i in., 2014; Wang, Dong, Li, 2014; Chang i in., 2015 ; Schneider i in., 2015), w tym muzykę specyficzną dla regionu badań (Huang, Good, Zauszniewski, 2010; Koca Kutlu, Eren, 2014; Zhang i in., 2014; Parlar Kilic i in., 2015) oraz w tempie zbliżonym do częstotliwości tętna człowieka (Jafari i in., 2012; Calcaterra i in., 2014). Z badań Bradt i współpracowników (2015) wynika, że sama muzyka jak również muzykoterapia, wpływały podobnie na osoby chore na raka w zakresie ocenianych parametrów (zmniejszenie bólu i odczuwania lęku oraz wzrost relaksacji), choć same sesje muzykoterapeutyczne, ze względu m.in. na wyzwalaną radość i ich interaktywność, były bardziej preferowane przez wyższy odsetek pacjentów. Zagadnienie to wymaga jednak większej liczby badań (w różnych problemach medycznych) oraz pogłębionych analiz w odniesieniu do terapii bólu - przez tzw. medycynę muzyczną, natomiast cierpienia człowieka, który odczuwa ból fizyczny (somatyczny), psychiczny czy psychosomatyczny - przez muzykoterapię.

Powyższe opracowanie wykazuje, w większości omawianych przypadków, korzystny wpływ muzyki na ból o różnej etiologii i związane z tym odczuwanie lęku i depresji oraz na jakość życia pacjentów wraz ze wspomaganiem leczenia przeciwbólowego, u pacjentów dotkniętych określonym procesem chorobowym i/lub postępowaniem diagnostycznym.

Literatura cytowana

Akiyama, K., Sutoo, D. (201 1). Effect of different frequencies of music on blood pressure regulation in spontaneously hypertensive rats. Neuroscience Letters, 487, 58-60, doi: 10.1016/j.neulet

Akmese, Z.B., Oran, NT (2014). Effects of Progressive Muscle Relaxation Exercises Accompanied by Music on Low Back Pain and Quality of Life During Pregnancy. Journal Midwifery Womens Health, 29, 503-509, doi: 10.1111/jmwh.12176

Altenmiiller, E., Schlaug, G. (2015). Apollo's gift: new aspects of neurologic music therapy. Progress in Brain Research, 2171237-252, doi: 10.1016/bs.pbr.2014.11.029

Angioli, R., de Cicco Nardone, C., Plotti, F., Cafa, E.V., Dugo, N., Damiani, P., Ricciardi, R., Linciano, F., Terranova, C. (2014). Use of music to reduce anxiety during office hysteroscopy: prospective randomized trial. Journal Minimally Invasive Gynecology, 21, 454-459, doi: 10.1016/j.jmig.2013.07.020

Baltes, F.R., Avram, J., Miclea, M., Miu, A.C. (2011). Emotions induced by operatic music: psychophysiological effects of music, plot, and acting: a scientist's tribute to Maria Callas. Brain and Cognition, 76, 146-157, doi: 10.1016/j.bandc

Bauer, B.A., Cutshall, S.A., Anderson, P.G., Prinsen, S.K., Wentworth L.J., Olney T.J., Messner P.K., Brekke, K.M., Li, Z., Sundt, T.M. 3rd, Kelly, R.F., Bauer, B.A. (2011). Effect of the combination of music and nature sounds on pain and anxiety in cardiac surgical patients: a randomized study. Alternative Therapies Health and Medicine, 17,16-23.

Bergomi, P., Chieppi, M., Maini, A., Mugnos, T., Spotti, D., Tzialla, C., Scudeller, L. (2014). Nonpharmacological techniques to reduce pain in preterm infants who receive heel-lance procedure: a randomized controlled trial. Research and Theory for Nursing Practice, 28, 335-348.

Binns-Turner, P.G., Wilson, L.L., Pryor, E.R., Boyd, G.L., Prickett, C.A. (2011). Perioperative music and its effects on anxiety, hemodynamics, and pain in women undergoing mastectomy. AANA Journal, 79, Suppl. 21-27.

Bjórkman, I., Karlsson, F., Lundberg, A., Frisman, G.H. (2013). Gender differences when using sedative music during colonoscopy. Gastroenterology Nursing, 36, 14-20, doi: 10.1097/SGA.0b013e31827c4c80

Bradt, J., Potvin, N., Kesslick, A., Shim, M., Radl, D., Schriver, E., Gracely, E.J., Komarnicky-Kocher, L.T. (2015). The impact of music therapy versus music medicine on psychological outcomes and pain in cancer patients: a mixed methods study. Support Care Cancer, 23, 1261-1271, doi: 10.1007/500520-014-2478-7

Bulaj, G. (2014). Combining non-pharmacological treatments with pharmacotherapies for neurological disorders: a unique interface of the brain, drug-device, and intellectual property. Frontiers in Neurology, 5, 126/1-7, doi: 10.3389/ fneur.2014.00126

Burrai, F., Micheluzzi, V., Bugani, V. (2014). Effects of live sax music on various physiological parameters, pain level, and mood level in cancer patients: a randomized controlled trial. Holistic Nursing Practice, 28, 301-311, doi: 10.1097/ HNP.0000000000000041

Calcaterra, V., Ostuni, S., Bonomelli, I., Mencherini, S., Brunero, M., Zambaiti, E., Mannarino, S., Larizza, D., Albertini, R., Tinelli, C., Pelizzo, G. (2014). Music benefits on postoperative distress and pain in pediatric clay care surgery. Pediatric Reports, 6, 5534, doi: 10.4081/pr.2014.5534

Chang, Y.H., Oh, T.H., Lee, J.W., Park, S.C., Seo, I.Y., Jeong, H.J., Kwon, W.A. (2015). Listening to Music during Transrectal Ultrasound-Guided Prostate Biopsy Decreases Anxiety, Pain and Dissatisfaction in Patients: A Pilot Randomized Controlled Trial. Urologia Internationalis, 94, 337-341, doi: 10.1159/000368420

Chapin, H., Jantzen, K., Kelso, J.A., Steinberg, F., Large, E. (2010). Dynamic emotional and neural responses to music depend on performance expression and listener experience. PLoS One, 5, e: 13812, doi: 10.1371/joumal.pone.0013812

Chen, X., Seth, R.K., Rao, V.S., Huang, J.J., Adelrnan, R.A. (2012). Effects of music therapy on intravitreal injections: a randomized clinical trial. Journal of Ocular Pharmacology and Therapeutics, 28, 414-419, doi: 10.1089/jop.2011.0257

Chuang, C.Y., Han, W.R., Li, P.C., Young, S.T. (2010). Effects of music therapy on subjective sensations and heart rate variability in treated cancer survivors: a pilot study. Complement Therapies in Medicine, 18, 224-226.

Danhauer,S.C.,Vishnevsky,T.,Campbell,C.R.,McCoy,T.P.,Tooze,J.A.,Kanipe,K.N., Arrington, S.A., Holland, E.K., Lynch, M.B., Hurd, D.D., Cruz, J. (2010). Music for patients with hematological malignancies undergoing bone marrow biopsy: a randomized controlled study of anxiety, perceived pain, and patient satisfaction. Journal of the Society I ntegrative Oncology, 8, 140-147.

Dobek, C.E., Beynon, M.E., Bosma, R.L., Stroman, P.W. (2014). Music modulation of pain perception pain-related activity in the brain, brain stem, and Spinal cord: a functional magnetic imaging study. Journal of Pain, 15, 1057-1068, doi: 10.1016/j.jpain.2014.07.006.

Doering, L.V., McGuire, A., Eastwood, J.A., Chen, B., Bodan, R.C., Czer, L.S., Irwin, M.R. (2015). Cognitive behavioral therapy for depression improves pain and perceived control in cardiac surgery patients. European Journal of the Cardiovascular Nursing, 26, doi: http://dx.doi.org/10.1177/1474515115592292

Droit-Volet, S., Ramos, D., Bueno, J.L., Bigand, E. (2013). Music, emotion, and time perception: the influence of subjective emotional valence and arousal? Frontiers in Psychology, 17, 417, doi: 10.3389/fpsyg.2013.00417

Garza-Villarreal, E.A., Wilson, A.D., Vase, L., Brattico, E., Barrios, F.A., Jensen, T.S., Romero-Romo, J.I., Vuust, P. (2014). Music reduces pain and increases functional mobility in fibromyalgia. Frontiers in Psychology, 11, 90, doi: 10.3389/ fpsyg.2014.00090

Good, M., Albert, J.M., Anderson, G.C., Wotman, S., Cong, X., Lane, D., Ahn, S. (2010). Supplementing relaxation and music for pain after surgery. Nursing Research, 59, 259-269, doi: 10.1097/NNR.0b013e3181dbb2b3

Graversen, M., Sommer, T. (2013). Perioperative music may reduce pain and fatigue in patients undergoing laparoscopic cholecystectomy. Acta Anaesthesiologica Scandinavica, 57, 1010-1016, doi: 10.1111/aas.12100

Guerrero, J.M., Castafio, P.M., Schmidt, E.O., Rosario, L., Westhoff, C.L. (2012). Music as an auxiliary analgesic during first triInester surgical abortion: a randomized controlled trial. Contraception, 86, 157-162, doi: 10.1016/j.contraception.

Guetin, S., Ginies, P., Siou, D.K., Picot, M.C., Pommie, C., Guldner, E., Gosp, A.M., Ostyn, K., Coudeyre, E., Touchon, J. (2012). The effects of music intervention in the management of chronic pain: a single-blind, randomized, controlled trial. The Clinical Journal of Pain, 28, 329-337, doi: 10.1097/AJP.0b013e31822be973

Gutgsell, K.J., Schluchter, M., Margevicius, S., DeGolia, P.A., McLaughlin, B., Harris, M., Mecklenburg, J., Wiencek, C. (2013). Music therapy reduces pain in palliative care patients: a randomized controlled trial. Journal of Pain Symptom Management, 45, 822-831, doi: 10.1016/j.jpainsymman

Hauck, M., Metzner, S., Rohlffs, F., Lorenz, J., Engel, A.K. (2013). The influence of music and music therapy on pain-induced neuronal oscillations measured by magnetencephalography. Pain, 154, 539-547, doi: 10.1016/j.pain.2012.12.016

Hosseini, S.E., Bagheri, M., Honarparvaran, N. (2013). Investigating the effect of music on labor pain and progress in the active stage of first labor. European Review for Medical Pharmacological Sciences, 17, 1479-1487.

Howe, C.Q., Robinson, J.P., Sullivan, M.D. (2015). Psychiatric and Psychological Perspectives on Chronic Pain. Physical Medicine Rehabilitation Clinics of North America, 26, 283-300, doi: 10.1016/j.pmr.2014.12.003

Huang, S.T., Good, M., Zauszniewski, J.A. (2010). The effectiveness of music in relieving pain in cancer patients: a randomized controlled trial. International Journal of Nursing Studies, 47, 1354-1362, doi: 10.1016/j.ijnurstu.2010.03.008

Jafari, H., Emami Zeydi, A., Khani, S., Esmaeili, R., Soleirnani, A. (2012). The effects of listening to preferred music on pain intensity after open heart surgery. Iran Journal of Nursing Midwifery Research, 17, 1-6.

Johannessen, B., Garvik, G. (2015). Experiences with the use of complementary and alternative medicine in nursing homes: A focus group study. Complementary Therapies in Clinical Practice, doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.ctcp.2015.04.003

Klinedinst, N.J., Resnick, B., Yerges-Armstrong, L.M., Dorsey, S.G. (2015). The Interplay of Genetics, Behavior, and Pain with Depressive Symptoms in the Elderly. The Gerontologist, 55, Suppl. 1, 67-77, doi: 10.1093/geront/gnv015

Koca Kutlu, A., Eren, AG. (2014). Effects of music on complications during hemodialysis for chronic renal failure patients. H emodialysis International, 18, 777-784, doi: 10.1111/hdi.12161

Koenig, J., Oelkers-Ax, R., Kaess, M., Parzer, P., Lenzen, C., Hillecke, T.K., Resch, F. (2013). Specific music therapy techniques in the treatment of primary headache disorders in adolescents: a randomized attention-placebo-controlled trial. Journal ofPain, 14, 1196-1207, doi: 10.1016/j.jpain.2013.05.006

Korhan, E.A., Uyar, M., Eyigór, C., Hakverdioglu-Yónt, G., Celik, S., Khorshid, L. (2014). The effects of music therapy on pain in patients with neuropathic pain. Pain Management Nursing, 15, 306-314.

Krabs, R.U., Enk, R., Teich, N., Koelsch, S. (2015). Autonomic effects of music in health and Crohn's disease: the impact of isochronicity, emotional valence, and tempo. PLoS One, 10 (5): e 0126224, doi: 10.1371/journal.pone.01262242015

Kulkarni, S., Johnson, P.C., Kettles, S., Kasthuri, RS. (2012). Music during interventional radiological procedures, effect on sedation, pain and anxiety: a randomised controlled trial. The British Journal of Radiology, 85, 1059-1063, doi: 10. 1259/bjr/71897605

Ladd, S.L., Gabrieli, J.D. (2015). Trait and state anxiety reduce the mere exposure effect. Frontiers Psychology 6, 701, doi: 10.3389/fpsyg.2015.00701

Lestard Ndos, R., Valente, R.C., Lopes, A.G., Capella, M.A. (2013). Direct effects of music in non-auditory cells in culture. Noise & Health, 15, 307-314, doi: 10.4103/1463-1741.116568

Li, Y., Dong, Y. (2012). Preoperative music intervention for patients undergoing cesarean delivery. International Journal of Gynaecology and Obstetrics, 119, 81-83, doi: 10.1016/j.ijgo.2012.05.017

Lin, P.C., Lin, M.L., Huang, L.C., Hsu, H.C., Lin, GC. (2011). Music therapy for patients receiving spine surgery. Journal of Clinical Nursing, 20, 960-968, doi: 10.1111/j.1365-2702.2010.03452.x

Madson, A.T., Silverman, M.J. (2010). The effect of music therapy on relaxation, anxiety, pain perception, and nausea in adult solid organ transplant patients. Journal of Music Therapy, 47, 220-232.

Martindale, F., Mikocka-Walus, A.A., Walus, B.P., Keage, H., Andrews, J.M. (2014). The effects of a designer music intervention on patients' anxiety, pain, and experience of colonoscopy: a short report on a pilot study. Gastroenterology Nursing, 37, 338-342, doi: 10.1097/SGA.0000000000000066

Meyer, K., Klipstein, A., Oesch, P., Jansen, B., Kool, J., Niedermann, K. (2015). Development and Validation of a Pain Behavior Assessment in Patients with Chronic Low Back Pain. Journal of Occupational Rehabilitation, doi: 10.10007/s10926-0159593-2

Miu, A.C., Baltes, F.R. (2012). Empathy manipulation irnpacts music-induced emotions: a psychophysiological study on opera. PLoS One, 7 (1): e 30618, doi: 10.1371

Nilsson, U. (2012). Effectiveness of music interventions for women with high anxiety during coronary angiographic procedures: a randomized controlled. European Journal Cardiovascular Nursing, 11, 150-153, doi: 10.1016/j.ejcnurse.2010.10.006

Oh, J., Sohn, J.H., Shin, C.S., Na, S.H., Yoon, H.J., Kim, J.J., Park, S., Park, J.Y. (2015). Mutual relationship between anxiety and pain in the intensive care unit and its effect on medications. Journal of Critical Care, doi: 10.1016/j.jcrc.2015.05.025

Ong, A.D., Zautra, A.J., Reid, M.C. (2015). Chronic pain and the adaptive significance of positive emotions. The American Psychologist, 70, 283-284, doi: 10.1037/ a0038816

Ottaviani, S., Bernard, J.L., Bardin, T., Richette, P. (2012). Effect of music on anxiety and pain during joint lavage for knee osteoarthritis. Clinical Rheumatology, 31, 531-534, doi: 10.1007/510067-011-1925-9

Ozer, N., Karaman Ozlii, Z., Arslan, S., Gijnes, N. (2013). Effect of music on postoperative pain and physiologic parameters of patients after open heart surgery. Pain Management Nursing, 14, 20-28, doi: 10.1016/j.pmn.2010.05.002

Park, H. (2010). Effect of music on pain for home-dwelling persons with dementia. Pain Management Nursing, 11, 141-147, doi: 10.1016/j.pmn

Parlar Kilic, S., Karadag, G., Oyucu, S., Kale, O., Zengin, S., Ozdemir, E., Korhan, E.A. (2015). Effect of music on pain, anxiety, and patient satisfaction in patients who present to the emergency department in Turkey. Japan Journal of Nursing Science, 12, 44-53, doi: 10.1111/jjns.12047

Potvin, N., Bradt, J., Kesslick, A.J. (2015). Expanding perspective on music therapy for symptom management in cancer care. Journal of Music Therapy, 52, 135-167, doi: 10.1093/jmt/thu056

Riley, J.L., Robinson, M.E., Wade, J.B., Myers, C.D., Price, D.D. (2001). Sex differences in negative emotional responses to chronic pain. Journal Pain, 2, 354-359.

Sanjuan Navais, M., Via Clavero, G., Vazquez Guillamet, B., Moreno Duran, A.M., Martinez E. G. (2013). Effect of music on anxiety and pain in patients with mechanical ventilation. Enferm Intensiva, 24, 63-71, doi: 10.1016/j.enfi.2012.11.003

Schneider, D.M., Graham, K., Croghan, K., Novotny, P., Parkinson, J., Lafky, V., Sloan, J.A. (2015). Application of therapeutic harp sounds for quality of life among hospitalized patients. Journal of Pain Symptom Management, 49, 836-845, doi: 10.1016/j.jpainsymman

Shabanloei, R., Golchin, M., Esfahani, A., Dolatkhah, R., Rasoulian, M. (2010). Effects of music therapy on pain and anxiety in patients undergoing bone marrow biopsy and aspiration. AORN Journal, 91, 746-751, doi: 10.1016/j.aorn.2010.04.001

Simavli, S., Gumus, I., Kaygusuz, I., Yildirirn, M., Usluogullari, B., Kafali, H. (2014a). Effect of music on labor pain relief, anxiety level and postpartum analgesic requirement: a randomized controlled clinical trial. Gynecologic and Obstetric Investigation, 78, 244-250, doi: 10.1159/000365085

Simavli, S., Kaygusuz, I., Gumus, I., Usluogullari, B., Yildirirn, M., Kafali, H. (2014b). Effect of music therapy during vaginal delivery on postpartum pain relief and mental health. Journal ofAfective Disorders, 156, 194-199, doi: 10.1016/j. jad.2013.12.027.

Sunitha Suresh, B.S., de Oliveira, G.S. Jr, Suresh, S. (2015). The effect of audio therapy to treat postoperative pain in children undergoing major surgery: a randomized controlled trial. Pediatric Surgery International, 31, 197-201, doi: 10.1007/ 500383-014-3649-9

Szczudlik, A., Dobrogowski, J., Wordliczek, J., Stępień, A., Krajnik, M., Leppert, W., Woroń, J., Przeklasa-Muszyńska, A., Kocot-Kępska, M., Zajączkowska, R., Janecki, M., Adamczyk, A., Malec-Milewska, M. (2014). Diagnosis and management of neuropathic pain: review of literature and recommendations of the Polish Association for the study of pain and the Polish Neurological Society - part one. Neurologia i Neurochirurgia Polska, 48, 262-271, doi: 10.1016/j.pjnns

Trost, W., Friihholz, S., Cochrane, T., Cojan, Y., Vuilleumier, P. (2015). Temporal dynamics of musical emotions examined through intersubject synchrony of brain activity. Social Cognitive and Afect Neuroscience, doi: 10.1093/scan/nsv060

Vaajoki, A., Pietil'a, A.M., Kankkunen, P., Vehvil'ainen-Julkunen, K. (2012). Effects of listening to music on pain intensity and pain distress after surgery: an intervention. Iournal ofClinical Nursing, 21, 708-717, doi: 10.1111/j.1365-2702.2011.03829

Wang, Y., Dong, Y., Li, Y. (2014). Perioperative psychological and music interventions in elderly patients undergoing Spinal anesthesia: effect on anxiety, heart rate variability, and postoperative pain. Yonsei Medical Journal, 55, 1101-1105, doi: 10.3349/ymj.2014.55.4.1101

Warth, M., Kessler, J., Koenig, J., Wormit, A.F., Hillecke, T.K., Bardenheuer, H.J. (2014). Music therapy to promote psychological and physiological relaxation in palliative care patients: protocol of a randomized controlled trial. BMC Palliative Care, 13, 60, doi: 10.1186/1472-684X-13-60

Yeo, J.K., Cho, D.Y., Oh, M.M., Park, S.S., Park, MG. (2013). Listening to music during cystoscopy decreases anxiety, pain, and dissatisfaction in patients: a pilot randomized controlled trial. Journal of Endourology, 27, 459-462, doi: 10.1089/ end.2012.0222

Zengin, S., Kabul, S., Al, B., Sarcan, E., Dogan, M., Yildirirn, C. (2013). Effects of music therapy on pain and anxiety in patients undergoing port catheter placement procedure. Complementary Therapies in Medicine, 21, 689-696, doi: 10.1016/j. ctirn.2013.08.017

Zhang, Z.S., Wang, X.L., Xu, C.L., Zhang, C., Cao, Z., Xu, W.D., Wei, R.C., Sun, Y.H. (2014). Music reduces panic: an initial study of listening to preferred music iInproves male patient discomfort and anxiety during flexible cystoscopy. Journal Endourology, 28, 739-744, doi: 10.1089/end.2013.0705