rec. Natalia Mataczyńska Recenzja: Elżbieta Talik (2012). Jak trwoga, to do Boga? Psychologiczna analiza religijnego radzenia sobie ze stresem u młodzieży w okresie dorastania. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne (ss. 180)

Polskie Forum Psychologiczne, 2014, tom 19, numer 3, s. 409-410

RECENZJE I SPRAWOZDANIA
[Reviews and reports]
Elżbieta Talik (2012). Jak trwoga, to do Boga? Psychologiczna analiza religijnego radzenia sobie ze stresem u młodzieży w okresie dorastania
Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne (ss. 180)
Recenzowana książka, będąca
owocem rozprawy doktorskiej Elżbiety Talik o tytule Religijne i pozareligijne
strategie radzenia sobie a poczucie kontrolowalności sytuacji stresowej u  młodzieży
została napisana pod kierunkiem Profesora Leszka Szewczyka na Katolickim
Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła
II. W swojej pracy autorka przedstawia problematykę religijnego radzenia sobie ze stresem, ze szczególnym
uwzględnieniem religijnego radzenia
sobie ze stresem w okresie dorastania.
W pierwszym rozdziale skupia uwagę
czytelnika na teorii Pergamenta, która jest adaptacją interakcyjnego ujęcia
stresu przez Lazarusa na potrzeby psychologii religii. Szczegółowo i z precyzją przedstawia podobieństwa i różnice
pomiędzy obiema teoriami. Dodatkowo autorka odwołuje się do koncepcji
Kozieleckiego, co przybliża pojęcie samej religijności. Autorka przygląda się
religijności młodzieży z perspektywy
rozwojowej, a także stresom w okresie
dorastania oraz strategiom radzenia
sobie z nimi w tym okresie.
Recenzowana książka ma charakter studium teoretyczno-empirycznego. Autorka – po wprowadzeniu
teoretycznym i określeniu problemu
badawczego – przedstawia propozycję
kompleksowego badania radzenia sobie ze stresem przez młodzież obejmustrona 409

jącą kwestionariusz RCOPE autorstwa
Pergamenta, Skale Postaw Religijnych
autorstwa Prężyny, Skalę Kompetencji
Osobistej w opracowaniu Juczyńskiego oraz autorską ankietę „Ty i stres”.
Następnie referuje wyniki badań, interpretuje je i dyskutuje w świetle literatury przedmiotu. Czyni to w sposób
spójny i klarowny z uwzględnieniem
najważniejszych aspektów religijnego
radzenia sobie ze stresem.
Szukanie pomocy w religii ma
długą historię, jednak dzieje się tak, że
religia często pomijana jest w psychologii. Autorka w swej książce ukazuje
jasne granice między psychologią a religią, co ułatwia zrozumienie prezentowanych treści. Konstrukt religijnego
radzenia sobie ze stresem pojawia się
z reguły w  badaniach osób dorosłych,
szczególnie grup klinicznych. Autorka
natomiast prezentuje swoje badania,
w których skupia się na nieklinicznych
grupach młodzieży. Skoncentrowanie
badań na okresie adolescencji jest uzasadnione po pierwsze niedostatkiem
badań nad religijnym radzeniem sobie
ze stresem przez młodzież, a po drugie wielością i intensywnością zmian
rozwojowych w okresie adolescencji,
w tym kształtowaniem się ideologii
i światopoglądu, także religijności.

Ogromnym atutem pracy jest swoboda autorki w poruszaniu się pomiędzy teoriami teologicznymi i psychologicznymi. Określa psychologię religii
jako sposób przeżywania religii przez
konkretnego człowieka, czyli jego religijność, która swe przejawy ma w przekonaniach, przeżyciach i zachowaniach
człowieka. Wskazuje na obszary funkcjonowania ludzi, gdzie psychologia
i religia przenikają się. Talik sięga do
wielu źródeł i odwołuje się do prac
wielu autorów, zarówno polskojęzycznych, jak i obcojęzycznych. W książce
zamieszczono wiele przykładów rozpoznanych przez badaczkę związków
psychologii i religii. W ten sposób Czytelnikowi jest znacznie łatwiej zrozumieć przedstawiane treści.
To, co może natomiast zaskakiwać
w pracy Talik, to zestawienie aforyzmów i przysłów z niektórymi ustaleniami naukowców, co rozpoczyna
się już na pierwszej stronie książki,
a  co kończy się na dyskusji. Wywody
autorki wskazują, że mądrość ludowa wyklucza krytyczne pojmowanie
Boga, ponieważ opisuje pozytywne
funkcje religii w życiu człowieka, takie
jak: nadawanie sensu i znaczenia, stanowienie systemu wartości czy ważnego czynnika w rozwoju osobistym.
W mądrości ludowej przejawia się też
społeczna funkcja religii i jej funkcja terapeutyczna.
Autorka analizuje teorię Pergamenta, która wskazuje zarówno na pozytywne, jak i na negatywne religijne
radzenie sobie z trudnościami, poprzez
odniesienie się do sacrum. W związku z omawianymi strategiami mogą
wykształcić się trzy style zachowania:
(1)  samokierujący, kiedy to człowiek
kieruje sobą samym; (2) podporządkowany, kiedy to Bóg kieruje życiem człostrona 410

wieka oraz (3) współpracujący, kiedy
to i Bóg, i człowiek są odpowiedzialni
za przebieg życia.
Chociaż wyniki badań przeprowadzonych przez Talik nie pozwoliły na
potwierdzenie wszystkich hipotez, to
jednak dostarczyły podstaw do sformułowania interesujących wniosków
i  rozpoznanie możliwości ich aplikacji w praktyce psychologicznej. Jedną
z najważniejszych implikacji praktycznych autorki jest dostrzeżenie istotnej
roli religii w poradnictwie psychologicznym. Poza tym ważne wydaje się
tu zauważenie implikacji praktycznych
dla duszpasterzy, którzy niejednokrotnie pracują z grupami młodzieży w ramach grup wspólnotowych o tematyce
religijnej. Bardzo interesujący jest rezultat uzyskany przez autorkę, wskazujący na różnicę pomiędzy chłopcami
a dziewczętami dotyczącą preferowanych strategii religijnego radzenia
sobie z trudnościami. Otóż chłopcy
odwołują się do strategii typowo religijnych w odróżnieniu od dziewcząt,
dla których ważne są również aspekty
pozareligijne. Autorka podkreśla ważność kształtowania pozytywnej postawy religijnej u młodzieży. W tych działaniach istotny jest szczególnie wpływ
rodziców młodych ludzi.
Książka Jak trwoga, to do Boga? Psychologiczna analiza religijnego radzenia sobie ze stresem u młodzieży w okresie dorastania jest pozycją, która porusza trudną i nie do końca jeszcze poznaną tematykę psychologii religii. Wszechstronna
wiedza autorki i rzetelne podejście do
referowanych badań nad znaczeniem
religii w radzeniu sobie z trudnościami
i stresem czynią z recenzowanej książki
pozycję godną polecenia.
Natalia Mataczyńska